Zastosowanie szyn CPM w rehabilitacji kończyn

Jak mawiał wielki filozof - ruch to życie. Człowiek ma naturalną potrzebę ruchu i dzięki niemu może zachować zdrowie. Odkrywcy i medycy zwykli mawiać o ruchu jako niezbędnej składowej życia i lekarstwie na wszelkie dolegliwości. Żyjący w XVIII wieku Tissot przedstawił znany do dzisiaj w kręgach medycznych, a w sposób szczególny wśród fizjoterapeutów, cytat „Ruch jest w stanie zastąpić każde lekarstwo, ale żadne lekarstwo nie jest w stanie zastąpić ruchu”. Z kolei znany poznański ortopeda, Alfons Senger, na początku XX wieku zwykł mawiać za Arystotelesem „ Ruch jest życiem – życie jest ruchem”. W 1926 roku niemiecki specjalista przedstawił zaletę ruchu w procesie leczenia problemów stawowych. „Wszystkie uszkodzenia stawów wymagają leczenia ruchem. Wykonywanie ruchów w obrębie uszkodzonych stawów powinno być rozpoczęte w dniu zachorowania. Powinny to być ruchy powolne, i na tyle, na ile jest to możliwe, powinny być stale utrzymywane”. Tym samym podkreślił wartość wykonywania ruchu bez względu na okoliczności, w takim zakresie i formie w jakiej jest to w danym momencie możliwe. W sytuacji, w której ruch czynny (wykonywany przez pacjenta z użyciem siły własnych mięśni) jest niemożliwy do wykonania, należy szukać alternatyw w postaci ćwiczeń wspomaganych lub biernych – tak aby nie dopuścić do unieruchomienia i stagnacji.

Ćwiczenia bierne

Nazwa ćwiczeń biernych zawiera w sobie pełną ich definicję. Ruchy bierne to te, które wykonywane są przez pacjenta w sposób bierny, a więc nie jest on świadomie lub siłowo zaangażowany w ich realizację, co oznacza, że konieczne są siły zewnętrzne wykonywujące ruch. Taka forma ruchu wykonana może być więc przez fizjoterapeutę lub przy użyciu specjalistycznych urządzeń do ćwiczeń biernych, a więc szyn CPM. Ćwiczenia bierne zwykle realizowane są u osób z ograniczeniem ruchomości stawów i siły mięśni spowodowanymi ciężką chorobą lub długotrwałym bezruchem. Dzięki wykorzystaniu ćwiczeń biernych w początkowych etapach rehabilitacji zapobiega się dalszej utracie mobilności i zanikom mięśni oraz sztywności stawów. Utrzymane zostaje ukrwienie okolicy unieruchomionej oraz poprawia się krążenie limfy, co zapobiega obrzękom zastoinowym. Nie dopuszcza się tym sposobem do powstawania odleżyn lub ogranicza obszar ich występowania.

Pozwalając zachować pamięć ruchową ruchy bierne przygotowują jednocześnie stawy do dalszej pracy i wdrożenia ruchów czynnych. W metodyce wykonania ćwiczeń biernych ważne jest by ruchy wykonywać powoli, tak aby poszczególne struktury narządu ruchu mogły reagować rozluźnieniem. Ruch winien być wykonywany bezboleśnie lub na granicy bólu. Szyny CPM są w tym wypadku rozwiązaniem, które pozwala na ustawienie bezpiecznych, a jednocześnie skutecznych i powtarzalnych parametrów, dzięki którym ruch wykonywany jest w zakresie koniecznym do uzyskania coraz lepszych efektów, a jednocześnie będący granicą możliwą do osiągnięcia przez pacjenta.

Szyny CPM – dlaczego są popularne w rehabilitacji?

Skrót CPM oznacza z angielskiego continuous passive motion (tłum. ciągły ruch bierny). Ta idea opracowana w 1970 roku przez Roberta Saltera z powodzeniem stosowana jest w rehabilitacji do dzisiaj. Szyna CPM umożliwia wykonanie ćwiczeń biernych nie angażując mięśni w proces generowania ruchu. U pacjentów ze znacznymi zanikami, porażeniami lub niedowładami mięśni, a także osób, u których wykonanie ruchu w sposób świadomy jest niemożliwe, urządzenia te są więc niezastąpione.  Także u osób po artoplastyce stawów (endoprotezy stawu kolanowego i biodrowego) lub innych zabiegach ortopedycznych w obrębie narządu ruchu (rekonstrukcje więzadeł) w początkowym etapie rehabilitacji, w którym głównym celem jest utrzymanie lub zwiększenie zakresu ruchu oraz ograniczenie zmian wstecznych, zaleca się stosowanie szyn CPM.  

Szyny CPM zaleca się stosować już w pierwszej dobie, a w niektórych przypadkach nawet w pierwszych godzinach po zabiegach operacyjnych w  celu odprowadzenie obrzęku, poprawy krążenia i trofiki tkanek. Dzięki stałemu ruchowi biernemu dochodzi do zmiany ciśnień wewnątrz stawu co korzystnie wpływa na regenerację oraz oczyszczenie płynu stawowego z krwi po zabiegowej.

Oprócz korzystnego wpływu na tkanki okolicy stawu oraz przepływ płynów, głównym zadaniem szyny CPM jest stopniowe zwiększanie zakresu ruchu w stawach kolanowym, biodrowym lub skokowym. Ćwiczenia z użyciem szyn CPM rozpoczyna się od niewielkich wartości zakresu ruchu w stawach, z każdym dniem zwiększając ich intensywność i zakresy kątowe ruchu (o ok 5-10 stopni każdego dnia w zależności od stanu pacjenta i progresu jego sprawności w obszarze ćwiczonej kończyny).

Przed rozpoczęciem ćwiczeń z użyciem szyny CPM należy dopasować ustawienia urządzenia do długości uda oraz podudzia, a także umieścić staw w fizjologicznej jego osi. Następnie poleca się uwolnić kończynę ze stabilizatora i rozpocząć ćwiczenia w zakresie bez bólowym lub na granicy bólu.

Zastosowanie szyn CPM w medycynie (wskazania i przeciwwskazania do stosowania)

Szyny CPM stosuje się głównie w ortopedii i traumatologii. Zwykle po zabiegach operacyjnych w obrębie stawów kończyn oraz w przebiegu urazów. Najczęściej występujące przypadki, w których zaleca się korzystanie z szyn CPM w początkowych etapach rehabilitacji to operacje bioder i kolan, także w przypadku rekonstrukcji stawów lub implantacji endoprotezy, a także przeszczepy więzadeł, artrolizy, zabiegi artroskopowe, złamania okolic okołostawowych. Szyny stosuje się także po okresach długiego unieruchomienia w przebiegu politraumy lub zaburzeń neurologicznych. Przed rozpoczęciem rehabilitacji z użyciem szyn CPM należy zwrócić uwagę na obecność przeciwwskazań do ich wykonywania, do których należą: ostre stany zapalne stawów oraz tkanek okołostawowych, uogólnione infekcje przebiegające z gorączką, niepełny zrost kostny, a także nie zagojone urazy skóry, mięśni i tkanek miękkich w ćwiczonej okolicy.

Rodzaje szyn CPM

Wybór odpowiedniej szyny do ćwiczeń nie należy do trudnych. Mając  świadomość na jakie parametry warto zwrócić uwagę by zdecydować się na odpowiedni sprzęt z łatwością można dokonać satysfakcjonującego zakupu. Standardowe szyny CPM służą do ćwiczeń stawu biodrowego oraz kolanowego. Należą do nich proste modele takie jak szyna rehabilitacyjna MODEL OrtoFlex L2, której dużą zaletą jest jej waga (zaledwie 7,8 kg) . Często używany jest również model L4D lower climb, w którym cechą wyróżniającą jest przycisk pamięci pacjenta, dzięki czemu nie ma potrzeby wprowadzania ponownie ustawień przy kolejnych sesjach rehabilitacyjnych. Jest to przydatne w sytuacjach kiedy z jednej szyny korzysta w jednym okresie kilka osób. BTL-CPMotion K Pro + moduł skokowego to zaawansowany rodzaj sprzętu posiadający dodatkowo moduł dla stawu skokowego, dzięki czemu oprócz ćwiczeń stawu kolanowego i biodrowego możliwe jest także usprawnianie najbardziej dystalnego, dużego stawu kończyny dolnej. Wybór odpowiedniego sprzętu uzależniony jest od miejsca,  w którym urządzenie będzie użytkowane oraz osób, które będą z niego korzystać.

Każdy z modeli posiada nowoczesne wyposażenie, panel sterujący oraz możliwość regulacji ustawienia dopasowując je do długości kończyny pacjenta. Są więc sprzętem uniwersalnym i niezawodnym.

Autor: mgr Kaja Kwiatkowska

Fizjoterapeutka, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Posiada 7-letni staż w zawodzie fizjoterapeutki oparty na pracy z pacjentami ortopedycznymi, urazowymi oraz sportowcami. Ukończyła liczne szkolenia z zakresu terapii manualnej oraz specjalistycznych form ćwiczeń ruchowych.

Zobacz artykuły tego autora