Mięsień gruszkowaty – „niewielka struktura, duże problemy”

Kilka słów o anatomii - budowa i przebieg mięśnia gruszkowatego

Mięsień gruszkowaty jest bardzo niewielkich rozmiarów strukturą zlokalizowaną głęboko pod mięśniami pośladkowymi. Jego przyczep początkowy zlokalizowany jest na powierzchni miednicznej kości krzyżowej, czyli od przedniej jej strony. Stamtąd biegnie skośnie w dół w kierunku krętarza większego kości udowej, kończąc się na jego wierzchołku. W swoim przebiegu od przyczepu początkowego do końcowego przechodzi przez otwór kulszowy większy („dziura” w kości kulszowej). Wysokość, na której można spodziewać się mięśnia gruszkowatego to poziom pomiędzy drugim a czwartym kręgiem krzyżowym.  Z punktu widzenia ewentualnych zaburzeń w obrębie mięśnia istotne jest jego położenie w pobliżu nerwu kulszowego. W tym zakresie istnieją osobnicze rozbieżności w przebiegu nerwu, który może wnikać bezpośrednio w włókna mięśnia lub przebiegać pod nim. Główna funkcja jaką pełni mięsień gruszkowaty to rotacja w stawie biodrowym. Odpowiada zarówno za rotację zewnętrzną (podczas zgięcia stawu biodrowego od 0 do 70 stopni) jak i za rotację wewnętrzną (w przypadku zgięcia przekraczającego 70 stopni). Mięsień gruszkowaty bierze także czynny udział w ruchu odwodzenia i prostowania stawu biodrowego wspomagając inne mięśnie. Dodatkowo jest jednym ze stabilizatorów stawu biodrowego wraz z mięśniem zasłaniaczem wewnętrznym i zewnętrznym oraz mięśniami bliźniaczymi. Ich rola to stabilizacja miednicy i kontrola ułożenia głowy kości udowej w panewce stawu w trakcie chodu. Dokładna znajomość lokalizacji anatomicznej mięśnia gruszkowatego pozwala na jego łatwą palpację i ocenę ułożenia, napięcia i ewentualnych patologii w jego obszarze (zdecydowanie łatwiej odbywa się to u osób szczupłych).

Zespół mięśnia gruszkowatego („rwa gruszkowata”) – na czym polega?

Zespołem mięśnia gruszkowatego, lub bardziej potocznie rwą gruszkowatą, nazywany jest zespół objawów związanych z nieprawidłowym napięciem w obrębie mięśnia gruszkowatego. Objawy te początkowo mylnie wskazują na rwę kulszową i w taki sposób są często diagnozowane. Charakterystyczne objawy związane z patologią mięśnia gruszkowatego to ból odcinka lędźwiowego kręgosłupa, ból obszaru pośladka oraz promieniowanie bólu do uda i całej kończyny dolnej. Opisane objawy jasno wskazują na ucisk lub podrażnienie nerwu kulszowego. Przyczyn takiego stanu może być wiele, a jedną z nich jest właśnie wzmożone napięcie mięśnia gruszkowatego. Dokładna analiza objawów i badanie pacjenta pozwala wykluczyć inne patologie i skierować proces leczenia na terapię mięśnia gruszkowatego, która zawsze jest procesem złożonym obejmującym całe taśmy powięziowe przebiegające w jego okolicy. Diagnostyka różnicowa obejmuje  badanie przedmiotowe czyli: badanie palpacyjne , ocenę siły mięśniowej i zakresów ruchomości w stawie oraz diagnostykę obrazową: rezonans magnetyczny, USG, EMG.

Uporczywe objawy - „rwa gruszkowata” czy rwa kulszowa?

Ból pośladka promieniujący do bocznej powierzchni uda i całej kończyny dolnej. Drętwienie kończyny dolnej, uczucie ciężkości, wrażenie zimna. To objawy, które najbardziej niepokoją pacjentów, a kojarzone zwykle z rwą kulszową mogą jednak wskazywać na zespół mięśnia gruszkowatego. Niezbędne jest w takim wypadku wykonanie testów specjalistycznych (m.in. test Lasequa), badań obrazowych (RTG, MRI) oraz palpacyjnej oceny bolesnego obszaru. Objawem wskazującym bardziej w kierunku problemów w obszarze mięśnia gruszkowatego jest ograniczenie rotacji  wewnętrznej w stawie biodrowym i automatyczne ustawienie kończyny dolnej w rotacji zewnętrznej. Do nasilenia objawów dochodzi w trakcie chodzenia, szczególnie po schodach. Długotrwałe siedzenie również może nasilać objawy bólowe. Tocząca się w obrębie mięśnia patologia może wtórnie wywołać zanik mięśni pośladkowych oraz wzmożone napięcie mięśni obszaru pośladków, kręgosłupa, kończyny dolnej. Długo trwający proces skutkuje powstaniem coraz większej liczby objawów i dysfunkcji, a co za tym idzie utrudnia diagnostykę. Ważna jest więc wczesna diagnostyka różnicowa i odpowiednio prowadzona terapia.

Przyczyny wystąpienia zespołu mięśnia gruszkowatego

Zespół mięśnia gruszkowatego bardzo często powstaje na podłożu reakcji odruchowej na przeciążenie. Obserwuje się skłonność do występowania schorzenia u osób długotrwale przebywających w pozycji siedzącej. Dochodzi do powstania dysbalansu mięśniowego, skrócenia struktur mięśniowych (szczególnie mięśni zginaczy stawu biodrowego) w następstwie czego powstaje kaskada negatywnych zmian i zaburzeń, których skutkiem jest przeciążenie mięśni warstw głębokich, w tym mięśnia gruszkowatego. Zmiany w obszarze mięśni zaburzają mechanikę pracy miednicy, a co za tym idzie  kończyny dolnej oraz całego tułowia. Ze względu na niewłaściwą pracę mięśni oraz stawów każdy ruch oraz aktywność nasilają objawy i pogłębiają zmiany chorobowe. Istotne jest więc przywrócenie prawidłowego balansu mięśniowego oraz wzmocnienie mięśni i rozciągnięcie taśm powięziowych.

Proces leczenia zespołu mięśnia gruszkowatego

Celem terapii jest w pierwszej kolejności zniesienie ucisku lub podrażnienia nerwu kulszowego. Jednocześnie niezbędne jest wyeliminowanie toczącego się w tkankach stanu zapalnego oraz obniżenie napięcia mięśnia gruszkowatego. Praca na mięśniu gruszkowatym to tylko fragment terapii schorzenia. Istotą wyzdrowienia jest przeprowadzenie terapii całej kończyny dolnej, a także kończyny przeciwnej oraz kręgosłupa. Tylko tak przeprowadzona terapia pozwala na wyeliminowanie zarówno przyczyny jak i wszystkich skutków problemu.

Rehabilitacja mięśnia gruszkowatego

Aby ograniczyć stan zapalny stosuje się zabiegi fizykoterapeutyczne, a także leki przeciwzapalne. W celu zniesienia napięcia mięśniowego i przywrócenia prawidłowej pracy mięśnia oraz całego kompleksu wykonuje się terapię mięśniowo-powięziową, masaż poprzeczny, terapię manualną na staw, akupunkturę medyczną, ćwiczenia wzmacniające i rozciągające. Właściwie przeprowadzona terapia pozwala na przywrócenie właściwej struktury mięśnia, balansu mięśniowego leczonej okolicy, a co za tym idzie uzyskanie prawidłowej mechaniki ruchów i zniesienie objawów chorobowych.

Fizykoterapia w leczeniu schorzenia

Krioterapia

We wczesnym okresie rehabilitacji ważne jest zniesienie stanu zapalnego. W tym celu stosuje się leczenie farmaceutyczne, a także zabiegi z zakresu fizykoterapii. Podstawowym zabiegiem stosowanym w terapii stanu zapalnego jest krioterapia. Oddziaływanie zimna na tkanki powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych, a następnie intensywne przekrwienie co pozwala na szybsze odprowadzenie negatywnych produktów stanu zapalnego, a także lepsze ukrwienie i odżywienie mięśnia, co za tym idzie zmniejszenie stanu zapalnego. Dodatkowo krioterapia miejscowa działa silnie przeciwbólowo.

Laseroterapia