PIONIZACJA I JEJ ETAPY

Pozycja pionowa –  kamień miliony rozwoju

Pionowa postawa ciała  i chód dwunożny to podstawowe cechy taksonomiczne człowieka. Pionowa pozycja ciała jest niezbędnym elementem prawidłowego funkcjonowania większości układów ludzkiego organizmu. Jest także niezwykle ważną składową nauki i rozwoju chodu. W rozwoju motorycznym dziecka jednym z kluczowych elementów prawidłowego wzrastania jest uzyskanie trzeciego tzw. kamienia milowego, którym jest utrzymanie pionowej pozycji ciała (stanie), a kolejnym samodzielne chodzenie. To etapy, których osiągnięcie umożliwia dalszy rozwój układu ruchu i zaawansowanych funkcji poznawczych. Ustawienie ciała w pozycji pionowej jest szczególnie ważne dla prawidłowego rozwoju kośćca. Nacisk osiowy na kości długie umożliwia tworzenie się i zachowanie właściwej struktury kości. Brak obciążenia osiowego może prowadzić do niewłaściwego wzrostu kości długich lub zmniejszonej ich mineralizacji (osteopenia, osteoporoza), a co za tym idzie podatności na urazy i złamania. Także ludzki układ krążenia przystosowany jest do pracy w pozycji pionowej. Pompa mięśniowa kończyn dolnych, która stymuluje optymalne krążenie krwi w dolnej części ciała pracuje najlepiej podczas aktywności kończyn dolnych, także w pozycji pionowej.

Czym jest pionizacja – praktyczna definicja pojęcia

Pionizacja jest procesem, którego efektem jest uzyskanie wyprostowanej postawy ciała. W toku rozwoju wiąże się bezpośrednio ze zmianą funkcji kończyn górnych z podporowych na manipulacyjne. Dziecko uzyskuje pozycję pionową ciała kiedy osiąga w toku rozwoju stabilność miednicy, a siła mięśni jest w stanie ustawić kość krzyżową między kośćmi biodrowymi. W nieco inny sposób przebiega proces pionizacji u osób przewlekle chorych i długotrwale unieruchomionych. W tym przypadku dąży się do uzyskania pozycji pionowej ciała w pierwszym etapie w sposób bierny, a następnie, w miarę możliwości siłowych i wydolnościowych chorego, czynny. Aby możliwa była czynna pionizacja  konieczne jest uzyskanie optymalnej siły mięśni kończyn dolnych i tułowia. analogicznie do procesu pionizacji dziecka.

Etapy pionizacji

Pionizacja etapowa prowadzona jest bez względu na długość okresu, w którym pacjent przebywał w pozycji leżącej. Nawet po krótkim czasie unieruchomienia w pozycji poziomej w organizmie mogą wystąpić zmiany utrudniające proces pionizacji. Pierwsze negatywne zmiany dotyczą zwykle układu krwionośnego. Także układ nerwowy i oddechowy stopniowo powinny przyzwyczaić się do nowej pozycji ciała. Układ ruchu (mięśniowo-szkieletowy) bardzo szybko reaguje na długotrwały brak ruchu i pionowej postawy. Pionizację zawsze rozpoczyna się od najwyższego etapu jaki osoba chora osiągnęła. W momencie wystąpienia niepokojących objawów należy cofnąć się o jeden etap, lub wrócić zupełnie do pozycji leżącej, ciągle utrzymując, w miarę możliwości kontakt wzrokowy i słowny.

Pierwszy etap pionizacji

W pierwszym etapie podstawą jest unoszenie głowy pacjenta. Z pozycji leżenia płasko stopniowo podnoszony zostaje zagłówek do kąta 30 stopni, a następnie powoli co 15 stopni wyżej. W momencie wystąpienia negatywnych odczuć pacjenta następuje powrót do wcześniejszej, bezobjawowej, pozycji. W przypadku korzystania z łóżka bez możliwości podniesienia wezgłowia korzysta się z poduszek, podkładów, koców, układając je stopniowo pod głową osoby pionizowanej.

Drugi etap pionizacji 

W drugim etapie wprowadzona zostaje pozycja siedząca. Stopniowo wydłuża się okres przebywania w tej pozycji. Jeśli pacjent dobrze toleruje pozycję oraz jest w stanie wykonać podstawowe czynności i ćwiczenia w pozycji siedzącej należy przejść do etapu trzeciego.

Trzeci etap pionizacji

Etap trzeci to siedzenie z nogami opuszczonymi. W tym etapie po raz pierwszy chory ma za zadanie utrzymać stabilną pozycję tułowia. Początkowo podpiera się pacjenta przy użyciu wałków i poduszek, z biegiem czasu usuwa się punkty podparcia stymulując mięśnie do utrzymania pozycji czynnie. Opanowanie stabilnego siadu bez podporu pozwala na przejście do etapu czwartego.

Czwarty etap pionizacji

Podczas wdrażania czwartego etapu intensywnie pracują osoby pracujące nad procesem pionizacji pacjenta. Ich zadaniem jest przesadzanie chorego z łóżka na fotel lub wózek. Dzięki temu możliwe jest przemieszczanie pacjenta do innych pomieszczeń.

Piąty etap pionizacji

W etapie piątym pojawia się bardzo istotny element pionizacji czyli pozycja stojąca. Początkowo wstawanie oraz utrzymanie postawy stojącej odbywa się z asekuracją. Następnie dąży się do tego aby pacjent sam był w stanie utrzymać pozycję.

Szósty etap pionizacji

W końcowym etapie pionizacji dąży się do przywrócenia samodzielnego chodu dwunożnego. Początkowo chory porusza się z asekuracją terapeutów lub pomocą balkonika/ trójnogów/ kul. 

Bardzo ważne jest stopniowe osiąganie kolejnych etapów. Odpowiednie przygotowanie chorego do wprowadzenia kolejnego kroku na drodze do postawy pionowej i chodu jest niezwykle istotne. Zarówno wszystkie układy organizmu jak i psychika osoby chorej potrzebują czasu aby sukcesywnie dostosować  się do nowej „sytuacji” w której się znajdują. Pośpiech może zaszkodzić i spowolnić proces pionizacji.

Objawy, które mogą wystąpić w procesie pionizacji

Pionizacja, szczególnie w początkowych jej etapach lub prowadzona gwałtownie może doprowadzić do wystąpienia nieprzyjemnych objawów związanych z zaburzeniami ortostatycznymi. Należą do nich: zawroty głowy i związane z nimi nudności oraz wymioty, bladość skóry, omdlenia, uczucie niepokoju, zwiększona potliwość twarzy i ciała. W przypadku wystąpienia gwałtownych objawów niepożądanych należy wrócić do poprzedniego etapu pionizacji i stopniowo wprowadzać kolejne kroki.

Pionizacja bierna i czynna

Pionizacja czynna odbywa się ze świadomym udziałem pacjenta i jest wspomagana lub w całości wykonana siłą mięśni osoby pionizowanej. Pionizacja bierna wykonana jest przez osoby trzecie lub z użyciem aparatów i stołów do pionizacji (pionizatorów).

W jakich przypadkach potrzebna jest ponowna nauka chodzenia?

Reedukacja chodu jest niezbędnym elementem fizjoterapii w przebiegu rehabilitacji neurologicznej i traumatologicznej (ortopedycznej). Ponowna nauka chodu jest konieczna w sytuacji kiedy chory z przyczyn neurologicznych (udar, porażenie połowicze, porażenie czterokończynowe, uszkodzenie nerwów) utracił umiejętność chodu dwunożnego. Stopniowa pionizacja i nauka chodu przebiega w sposób indywidualny dla każdego i zależy przede wszystkim od stopnia uszkodzenia struktur układu nerwowego.

W traumatologii nauczanie chodu jest istotnym elementem powrotu do pełnej sprawności. Zarówno po urazach w obrębie kręgosłupa (uszkodzenie rdzenia kręgowego – jak wyżej) jak również w przypadku urazów w obrębie miednicy i kończyn dolnych. Czas powrotu do sprawności w zakresie prawidłowego chodu jest zależny od stopnia i rozległości uszkodzenia poszczególnych struktur. Także u osób długotrwale przebywających w śpiączce lub z innych przyczyn unieruchomionych w łóżku konieczne jest wdrożenie reedukacji chodu.

Pionizacja dzieci

W przypadku dzieci zdrowych pionizacja i nauka chodu przebiega fizjologicznie w procesie rozwoju.  Inaczej wygląda sytuacja u dzieci urodzonych z uszkodzeniem struktur nerwowych (przede wszystkim mózgowym porażeniem dziecięcym – MPD), a także wadami wrodzonymi i innymi chorobami mającymi wpływ na stan układu ruchu (np. dystrofie mięśniowe, przepukliny oponowo-rdzeniowe). W takich przypadkach w ramach rehabilitacji pediatrycznej konieczne jest wprowadzenie stymulacji niezbędnych struktur, wzmacniania mięśni i angażowania dziecka do próby utrzymania pozycji pionowej i nauki chodu. Czas trwania tego procesu jest bardzo indywidualny dla każdego dziecka.

Wybór odpowiedniego sprzętu – urządzenia do pionizacji

Wybór sprzętu niezbędnego do pionizacji biernej i bardzo pomocnego w czynnej pionizacji pacjentów jest zależny od stanu pacjenta i aktualnego etapu jego pionizacji. U osób leżących, unieruchomionych, nieprzytomnych, we wczesnym etapie pionizacji, najważniejszym urządzeniem będzie stół pionizacyjny. Osoba chora przebywa w pozycji leżącej, przypięta pasami. Stoły mają możliwość uniesienia wezgłowia, a następnie stopniowego zwiększania kąta nachylenia.

Bardzo dobrym wyborem stołów do pionizacji są klasyczne stoły pionizacyjne (SP-1, SP-2 lub SP – 3) lub rozszerzone wersje SP-E2 bądź SP-R. Także stoły rehabilitacyjne z możliwością pionizacji dobrze spełniają swoją rolę w procesie pionizacji (np. stół rehabilitacji NSR P COMFORT). Tego typu urządzenia pozwalają na zmianę kąta nachylenia i zmianę pozycji z leżącej na pionową.

Bardzo dobrym sprzętem w przypadku pionizacji zarówno pacjentów neurologicznych jak i tych po urazach narządu ruchu są pionizatory i podnośniki rehabilitacyjne umożliwiające uzyskanie także pozycji siedzącej i utrzymanie jej biernie lub czynnie przez dłuższy czas. Przykładem takiego pionizatora jest Pionizator Baffin Automatic lub Baffin Trio. Pionizatory te mogą być statyczne jak Ormesa Standy lub dynamiczne, których bardzo dobrym przykładem jest Ormeso Grillo. Ze względu na specyfikę pionizacji dzieci na rynku dostępne są specjalnie dostosowane do małych pacjentów pionizatory takie jak Ormes Mini Standy lub wielofunkcyjny fotelik rehabilitacyjny Jenx Multiseat. Odpowiedni dobór sprzętu pionizacyjnego umożliwia prawidłowy przebieg procesu pionizacji i powrotu do sprawności, a także ułatwia pracę opiekunów i terapeutów.

Autor: mgr Kaja Kwiatkowska

Fizjoterapeutka, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Posiada 7-letni staż w zawodzie fizjoterapeutki oparty na pracy z pacjentami ortopedycznymi, urazowymi oraz sportowcami. Ukończyła liczne szkolenia z zakresu terapii manualnej oraz specjalistycznych form ćwiczeń ruchowych.

Zobacz artykuły tego autora