Szpatowatość kolan- przyczyny, leczenie, rehabilitacja.

Szpotawość kolan a koślawość kolan

Szpotawość kolan to obok ich koślawości najczęściej występujące zaburzenie postawy ciała dotyczące kończyn dolnych. O ile koślawość jest zjawiskiem powszechnie rozumianym i wielu rodziców używa tego sformułowania upominając nie prawidłowo poruszające się potomstwo, o tyle szpotawość to słowo, które w słowniku codziennym nie występuje i bardzo często nie do końca jest rozumiane w trakcie diagnozy ortopedycznej.

Co więcej zdarza się, że szpotawość kolan mylona jest w opinii rodzica czy samego dziecka lub nastolatka z koślawością. Ogólnie przyjęło się, że jeśli ktoś „krzywi” nogi to znaczy, że koślawi. Jaka jest więc różnica? W dużym skrócie, koślawienie kolan to ich ustawienie do środka, a szpotawienie na zewnątrz. Bardziej medycznie, lub jak kto woli anatomicznie, przybliżając problem to szpotawością określamy wadę postawy, w której dochodzi do odchyleń osi uda względem podudzia i utworzenia kąta rozwartego od wewnątrz kończyny. Należy zaznaczyć, że szpotawe ustawienie kolan jest fizjologiczne u dzieci do 2 roku życia (według niektórych doniesień 18 miesiąca), kiedy to przechodzi w koślawość.

Przyczyny szpotawości kolan

Na początek należy jasno zaznaczyć, że kolano nie jest niezależną jednostką anatomiczną ale składową całej kończyny dolnej co oznacza, że termin „kolano szpotawe” odnosi się do zmian w obrębie całej kończyny, przede wszystkim stawu biodrowego i stawu skokowego. Każda zmiana ułożenia tych stawów generuje więc zmiany w ustawieniu stawu kolanowego. Jako jedną z przyczyn szpotawości wskazuje się nieprawidłowy kąt szyjkowo-trzonowy (utworzony między szyjką, a trzonem kości udowej). Fizjologiczna wielkość tego kąta to około 127 stopni. Jego zwiększenie może być przyczyną powstania szpotawości kolan, a im większy kąt tym to ryzyko większe.

Analizując ustawienie stopy można doszukiwać się przyczyn w pogłębionym łuku podłużnym stopy, który bardzo często jest związany ze szpotawym ustawieniem kolan, ciężko jednak ocenić czy powstaje jako skutek takiego ustawienia kończyny czy jest jego przyczyną. Przyczyny wystąpienia tego zaburzenia mogą być związane z układem kostno-stawowym (jak opisano powyżej) ale także nieprawidłowości w obrębie tkanek miękkich mogą przyczyniać się do powstawania wady. Tak dzieje się u sportowców, u których dysbalans mięśniowy generuje koślawe ustawienie kończyny. Przykładem mogą być piłkarze nożni lub jeźdźcy konni (np. kowboje). Skutkiem wszystkich wymienionych źródeł problemu jest „wygięcie” kości piszczelowej na zewnątrz i zmianę ułożenia środka ciężkości kończyny.

Skutki kliniczne szpotawego ustawienia kolan

Na skutek zmian ułożenia osi kończyny dochodzi często do przeciążenia łąkotek, szczególnie łąkotki przyśrodkowej (ze względu na przeniesienie środka ciężkości w tym kierunku). Pojawia się także zwiększone ryzyko urazów kolana, szczególnie urazów skrętnych z towarzyszącym uszkodzeniem więzadeł. Jak każde nieprawidłowe ustawienie stawu z biegiem czasu dochodzi do szybszego powstawania zmian zwyrodnieniowych w obrębie kolana.

Leczenie szpotawości kolan

O ile u dzieci próba wdrożenia leczenia zachowawczego w postaci odpowiednich ćwiczeń oraz pracy w obrębie tkanek miękkich (rehabilitacja) może przynosić wymierne efekty, o tyle duża szpotawość występująca u osoby dorosłej powinna być leczona operacyjnie. Istnieją metody terapeutyczne, w myśl których dochodzi do remodelowania kości jednak są to procedury wieloletnie, a co za tym idzie wymienione powyżej negatywne, nieodwracalne zmiany w obrębie kolana mogą znacznie ulec nasileniu. Istnieje bardziej pożądana i mniej inwazyjna forma leczenia jaką jest wszczepienie implantu Atlas, który jest rodzajem „amortyzatora”. Możliwa jest jednak do zastosowania tylko w przypadku osób o szpotawości nie przekraczającej 10 stopni, kiedy jednocześnie pacjent ma nieznacznego stopnia zmiany zwyrodnieniowe. Bardziej inwazyjną formą leczenia operacyjnego jest operacja polegająca na machanicznym przecięciu kości piszczelowej, jej korekta oraz stabilizacja (wysoka osteotomia kości piszczelowej – High Tibial Osteotomy).