Zwichnięcie rzepki- rehabilitacja urazu

Anatomia i biomechanika rzepki

Zanim podejmiemy rozważania nad problemem jakim jest zwichnięcie stawu rzepkowo-udowego (powszechnie znane jako zwichnięcie rzepki) warto przybliżyć sobie budowę rzepki oraz jej funkcję, aby lepiej uzmysłowić sobie mechanikę urazu i możliwości leczenia. Rzepka to trójkątna kość, o zaokrąglonych brzegach, lekko spłaszczona. Ze względu na swoją lokalizację „pokrywa” i ogranicza staw kolanowy od przodu. Bezpośrednio wiąże się z mięśniem czworogłowym uda poprzez wydłużenie ramienia jego siły. Rzepka spełnia także funkcję ochronną względem stawu kolanowego, przenosząc obciążenia. Dzięki grubej warstwie chrzęstnej (chrząstka szklista) na swojej tylnej powierzchni znacznie zwiększona jest jej wytrzymałość na uszkodzenia. Mechanicznie rzepka współpracuje z mięśniem czworogłowym uda, który ma jednocześnie bezpośredni wpływ na jej mobilność. Ścięgno mięśnia pociąga rzepkę w górę. W warunkach fizjologii rzepka przemieszcza się po swoim torze.

Mechanizm zwichnięcia rzepki

W przypadku zaburzeń anatomicznych lub biomechanicznych dochodzi do przesunięcia rzepki i zmiany toru ruchu. Brak równowagi między przyśrodkową i boczną głową mięśnia czworogłowego uda przyczynia się do przesunięcia rzepki bocznie co skutkuje jej przyparciem bocznym i zwiększa ryzyko zwichnięcia. Zwichnięcie to nic innego jak wypadnięcie rzepki z anatomicznego toru ślizgu. Zwichnięcie następuje w kierunku bocznym. Mechanizmy jakie wyróżnia się jako przyczyny zwichnięcia rzepki to bezpośrednie działanie siły na przyśrodkową powierzchnię stawu kolanowego (silne uderzenie, pchnięcie, kopnięcie).

Pośrednie działanie w sytuacji, w której kończyna jest ustabilizowana i działa na nią dynamiczna siła (nagły start lub zatrzymanie, zmiana kierunku szybkiego biegu). Nagła, gwałtowna rotacja uda w przypadku stabilizacji stopy na podłożu może także przyczynić się do zwichnięcia rzepki, podobnie jak jednoczesne zgięcie i koślawienie stawu kolanowego na napiętym mięśniu czworogłowym uda.

Przyczyny zwichnięcia stawu rzepkowo-udowego i czynniki predysponujące

Mechanikę urazu i jego bezpośrednie przyczyny przedstawiliśmy powyżej. Warto jednak zaznaczyć jakie mechanizmy predysponują do powstawania tego rodzaju uszkodzeń. Osłabienie siły mięśniowej kończyn dolnych lub dysbalans mięśniowy w okolicy kolana i całej kończyny dolnej to z pewnością pierwszy krok do różnego typu kontuzji kolana.

Innymi patologiami jakie mogą przyczyniać się do wystąpienia urazu są: zaburzenie koordynacji nerwowo-mięśniowej, hipermobilność lub wiotkość stawów, przebyte i niedoleczone urazy okolicy stawu kolanowego i pozostałych stawów kończyny dolnej, anatomiczne nieprawidłowości w budowie kończyny dolnej (tj. nieprawidłowa oś kończyny dolnej, dysplazja stawu rzepkowo-udowego, boczne ustawienie guzowatości kości piszczelowej, hipoplazja kłykcia bocznego kości udowej). W przypadku występowania tego rodzaju problemów do zwichnięcia może dochodzić w trakcie pozornie niegroźnych ruchów i błahych sytuacji.

Objawy zwichnięcia rzepki i diagnostyka urazu

Do zwichnięcia dochodzi w kierunku bocznym co skutkuje, przede wszystkim, powstaniem objawów spowodowanych w obrębie struktur zlokalizowanych po przyśrodkowej stronie stawu kolanowego. Często dochodzi do uszkodzenia przyśrodkowego więzadła rzepkowo-udowego. Ból zlokalizowany jest więc po stronie przyśrodkowej kolana, a próba zepchnięcia rzepki do boku nasila objawy bólowe.

Oprócz bólu występuje widoczny obrzęk całego stawu oraz znaczne ograniczenie jego ruchomości. Diagnostyka oparta jest przede wszystkim na dokładnym wywiadzie i badaniu przedmiotowym (fizykalnym). Dodatkowo wykonać można badania obrazowe tj. USG lub MRI (rezonans magnetyczny) w celu oceny więzadeł(przede wszystkim więzadła rzepkowo-udowego) oraz innych struktur stawowych.

Proces leczenia w przebiegu zwichnięcia stawu rzepkowo-udowego

Standardowo w przypadku rozpoznania zwichnięcia wdrażane jest leczenie zachowawcze. Inwazyjną procedurę leczenia operacyjnego wprowadza się jedynie w przypadku rozległych urazów lub nawykowego zwichnięcia (nawracającego). Leczenie zachowawcze obejmuje rehabilitację, w przebiegu której należy zwrócić uwagę na terapię skutków urazu ale także znalezienie i skorygowanie jego przyczyny.

W pierwszej fazie leczenia stosuje się fizykoterapię, która ma za zadanie ograniczenie stanu zapalnego (w tym obrzęku). Zabiegi jakie są zalecane to: krioterapia, laseroterapia, pole magnetyczne, jono- lub fonoforeza. Dodatkowo we wczesnym etapie rehabilitacji warto wdrożyć terapię manualną oraz mięśniowo-powięziową całej kończyny dolnej. Zaleca się także wspomaganie prawidłowego ułożenia rzepki aplikacjami kinesio tapingu.

W dalszym przebiegu rehabilitacji wdrażane są ćwiczenia wyrównujące balans mięśniowy, korygujące tor pracy rzepki oraz stabilizujące i wzmacniające. Ważne jest znalezienie przyczyny i korekta zmian wpływających negatywnie na ustawienie rzepki. Praca fizjoterapeuty będzie mocno uzależniona nie tylko od przyczyny ale także od zakresu urazu i uszkodzeń jakie z niego wynikały. Warto postawić więc na indywidualną pracę z terapeutą, odpowiednio dostosowaną do przebytego uszkodzenia.