Diatermia krótkofalowa - jak działa i na co pomaga?

Diatermia krótkofalowa jest terminem określającym metodę fizykoterapeutyczną z zakresu elektrolecznictwa prądami wielkiej częstotliwości (high frequency- HF). W lecznictwie wykorzystujemy działanie ciągłych lub impulsowych krótkich fal elektromagentycznych o długości 11,06m i częstotliwości 27,12MHz. Działanie biologiczne jakie przypisujemy drganiom elektromagnetycznym opiera się na absorpcji energii elektromagnetycznej w tkankach i przetworzeniu jej w energię cieplną. Ta forma oddziaływania stanowi więc niejako rodzaj termoterapii, stąd określenie „diatermia”. W odróżnieniu od klasycznych metod wykorzystujących leczenie ciepłem takich jak zawijanie, gorące kąpiele czy naświetlania, ciepło zostaje wytworzone wewnątrz tkanek. Jest to swoista zaleta tego rodzaju zabiegów, ze względu na możliwość pokonania bariery jaką w klasycznej termoterapii stanowi skóra i podskórna tkanka tłuszczowa. Ze względu na izolacyjne działanie wymienionych tkanek, dostarczenie ciepła z zewnątrz, do głębiej położonych struktur jest utrudnione. Energia jaką wytwarzają drgania elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości bez przeszkód dociera w głąb ciała, gdzie w tkankach ulega przekształceniu w ciepło, oddziałując bezpośrednio na leczone, głębiej położone, obszary.

Absorpcja fal elektromagnetycznych

Różnice w absorpcji fal elektromagnetycznych z zakresu wielkich częstotliwości przez tkanki zależą od stosowanych parametrów pola elektromagnetycznego takich jak częstotliwość, natężenie i czas działania, jak również od rodzaju tkanek poddanych zabiegowi. Poziom absorpcji zależał będzie w dużej mierze od stopnia uwodnienia tkanek. Natężenie pola, oprócz wymienionych parametrów, będzie zależeć również od rodzaju zastosowanych elektrod, oraz sposobu ich rozmieszczenia  - istotna będzie wielkość i kształt elektrod, jak również ich odległość i układ w odniesieniu do okolicy zabiegowej.  Nie bez znaczenia będzie rodzaj dielektryka umieszczonego pomiędzy skórą a elektrodami. 

Jak powstają drgania wielkiej częstotliwości?

Sposób powstawania drgań najlepiej przedstawić na przykładzie, składającego się z kondensatora i cewki, obwodu drgającego. Pomiędzy okładkami kondensatora znajdować się będzie dielektryk, nie przewodzący elektryczności(np. powietrze). Podłączając okładki kondensatora do źródła prądu stałego wywołamy dodatnie naładowanie jednej płytki oraz ujemne drugiej. Pomiędzy tak naładowanymi płytkami powstanie pole elektryczne kondensatora. Na skutek podłączenia płytek do prądu zmiennego ładować będą się one przeciwnymi ładunkami elektrycznymi. Zmiana odbywać będzie się okresowo naprzemiennie, w rytm zmiany kierunku przepływu prądu. Wyobraźmy sobie dodatkowo pole magnetyczne powstające wokół przewodnika, przez który będzie płynął prąd elektryczny. Spiralne zawinięcie przewodnika spowoduje wzmocnienie pola magnetycznego w powstałym solenoidzie. Utworzysię cewka.

Po połączeniu cewki z naładowanym kondensatorem powstanie obwód drgający, którego główną cechą będzie indukcyjność cewki i pojemność kondensatora. W cewce powstanie pole magnetyczne, a w kondensatorze pole elektryczne. Najsilniejsze pole magnetyczne będzie wtedy kiedy wartość pola elektrycznego będzie najmniejsza. Z chwilą ustania przepływu prądu przez kondensator (rozładowanie), zaniknie pole magnetyczne, wskutek czego w cewce powstanie prąd, przepływający w przeciwnym kierunku i ładujący odwrotnie kondensator .  Płytka będąca uprzednio dodatnią stanie się ujemną, a ujemna ładuje się dodatnio. Naładowanie kondensatora spowoduje powtórzenie cyklu w odwrotnym kierunku. Cały proces naładowania i rozładowania kondensatora trwać będzie ułamki sekundy, wskutek czego powstanie obwód drgający. Częstotliwość drgań zależeć będzie od  pojemności kondensatora i bezwładności drgań.

Metoda kondensatorowa czy indukcyjna?

W diatermii krótkofalowej wykorzystujemy dwie metody oddziaływania - indukcyjną i kondensatorową. Wybór stosowanej metody zależeć będzie od tkanek, na które chcemy oddziaływać. Metodę aplikacji dobierać będziemy, przede wszystkim, przez wzgląd na stopień uwodnienia tkanek i poziom ich przewodnictwa. Ogólnie przyjąć można, że tkanki źle przewodzące, głównie tkanka tłuszczowa i szpik kostny, lepiej nagrzewać będzie metoda kondensatorowa, natomiast w przypadku tkanek dobrze przewodzących, takich jak mięśnie, narządy wewnętrzne czy krew, korzystniej będzie zastosować metodę indukcyjną. Tego rodzaju dobór aplikatora jest dużym przybliżeniem. Pozwala jednak na takie dobranie sposobu aplikacji, aby działanie terapeutyczne dotyczyło tylko chorobowego obszaru, z jak najmniejszym oddziaływaniem na okolice zdrowe.

Metoda kondensatorowa

W metodzie kondensatorowej dielektrykiem będzie część ciała umieszczona w polu kondensatora. Obszar poddawany zabiegowy znajdować się będzie pomiędzy dwoma metalowymi płytkami elektrod. Elektrody nie przylegają bezpośrednio do ciała. Zaleca się zachowanie 2 do 4 centymetrowego odstępu. W celu wygodnego ułożenia elektrod w stosunku do ciała użyć można ręcznika lub innej tkaniny, do której bezpośrednio przyłożymy okładki kondensatora. Stosowane są również podkładki filcowe. Należy pamiętać aby zastosowany do wyrobu podkładki materiał był naturalny (najlepiej bawełna/frotte) bez dodatku sztucznych włókien, mogących zakłócać przebieg pola elektromagnetycznego. Warto wiedzieć, że samo utrzymanie odległości od ciała, gdzie dielektrykiem będzie powietrze wystarczy, a nawet spowoduje mniejsze nagrzanie powierzchni ciała, niż w przypadku stosowania podkładów. Nie bez znaczenia jest także odległość elektrod od siebie. Im większa odległość od ciała i rozmiar elektrody tym głębsze przegrzanie. Bardziej powierzchowne przegrzanie uzyskamy zbliżając elektrody do ciała i w przypadku elektrod o mniejszych rozmiarach. Możliwe jest użycie różnych rozmiarów elektrod – w tym wypadku w okolicy mniejszej elektrody zagęszczenie pola, a tym samym przegrzanie, będzie większe.

Rodzaje elektrod wykorzystywanych w diatermii

Istnieje kilka rodzajów elektrod mających zastosowanie w tej metodzie diatermii krótkofalowej. Elektrody mogą być sztywne, miękkie lub specjalne. Dobór odpowiednich elektrod, zależał będzie od okolicy na jaką będziemy działać. Elektrody sztywne umieszczone będą w osłonie ze szkła akrylowego. Wewnątrz osłony znajdować się będzie metalowa płytka osadzona na metalowym pręcie, do którego przymocowana będzie osłona. Płytka osadzona ruchomo, a jej odległość od osłony będzie zmienna, pozwalając na dowolność ustawienia, do 4cm. W przypadku kiedy zastosujemy  odległość płytki od osłony większą niż 2cm, nie będzie konieczne oddalenie elektrody od ciała. Warto pamiętać jednak aby użyć ligniny, która poprzez wchłanianie potu zapobiegnie oparzeniu. Elektrody sztywne mają zastosowanie w sytuacjach kiedy chcemy uzyskać efekt głębokiego przegrzania tkanek. Elektrody miękkie, złożone będą z metalowej płytki lub siatki i otaczającego ją materiału izolacyjnego. Najczęściej stosowanym materiałem będzie filc lub guma. Elektrody te najczęściej będą prostokątne, o różnych rozmiarach. W celu utrzymania odpowiedniej odległości elektrody miękkiej od ciała zastosujemy filc lub suchy materiał frotte. Ten rodzaj elektrod stosować będziemy w przypadku zabiegów na większą powierzchnię ciała. Dzięki elastycznej strukturze lepiej dopasuje się do nierównych powierzchni leczonej okolicy.

Na rynku spotkać można również elektrody sztywne specjalne. Elektrody te będą w różnych kształtach dostosowanych do trudno dostępnych miejsc ciała. Najczęściej spotykane będą kliny do użycia w dole pachowym czy elektrody dopochwowe i doodbytnicze. Odpowiedni dobór elektrod i ich ułożenia warunkował będzie głębokość przegrzania tkanek, a tym samym skuteczność prowadzonego zabiegu. Opisane metody stosowania i ułożenia elektrod dotyczą zarówno metody dwubiegunowej, w której użyte zostaną dwie elektrody jak również metody jednobiegunowej, gdzie potrzebna będzie tylko jedna elektroda sztywna

Metoda indukcyjna

Służy do głębokiego nagrzania w obrębie mięśni i narządów wewnętrznych W tym przypadku skóra i podskórna tkanka tłuszczowa poddane zostaną słabemu działaniu ciepła. Część ciała, która będzie poddawana zabiegowi nie znajdzie się między dwoma elektrodami w polu elektrycznym, ale w polu magnetycznym wielkiej częstotliwości, które indukowane będzie przez cewkę. Zmieniające się rytmicznie pole elektromagnetyczne będzie miało dwa komponenty. W metodzie tej przeważać będzie komponent magnetyczny pola elektromagnetycznego, jednak zwiększająca się odległość zwiększy działanie komponentu elektrycznego. W tej metodzie lepiej nagrzane zostaną tkanki o dużym przewodnictwie elektrycznym, czyli lepiej uwodnione, a należeć będą do nich głównie mięśnie i krew. Zastosowanie ma tutaj technika jednoelektrodowa z użyciem elektrody kablowej(cewkowej) lub elektrod indukcyjnych (Monoda, Minoda, Diploda czy elektroda ślimakowa).

Jaką metodę  diatermii wybrać?

Przystępując do zabiegów diatermii krótkofalowej należy pamiętać o opisanych wcześniej podstawowych zasadach stosowania. O poprawnym i skutecznym wykonaniu zabiegu decydować będzie:

·         Odpowiedni dobór metody(kondensatorowa do tkanek gorzej uwodnionych, indukcyjna do lepiej            przewodzących),

·         Właściwie wybrana elektroda

·         Uzyskanie optymalnego ułożenia elektrod i ich odległości od ciała

Jakie dawki powinien przyjmować pacjent?

Dawkowanie zależeć będzie w dużej mierze od indywidualnej zdolności do reagowania na ciepło. Czynniki, które należy przeanalizować przed wykonaniem zabiegu to, wiek, płeć, wykonywany zawód, masa ciała, rodzaj choroby i czas jej trwania, stosowane wcześniej metody leczenia i przede wszystkim stan czynnościowy układu autonomicznego i układu termoregulacji. Zaburzenia czucia, termoregulacji i nieprawidłowa reakcja organizmu na ciepło będą przeciwwskazaniem do stosowania zabiegu.

Dawkę zabiegu stanowić będą moc i czas trwania zabiegu. Moc ustawiona będzie na podstawie subiektywnych odczuć pacjenta i odczuwalnych przez niego wrażeń cieplnych. Wg Schliephiego zastosowanie mają 4 dawki:

·         Dawka atermiczna, bardzo mała nie wywołująca wrażeń cieplnych

·         Dawka oligotermiczna, mała dawka wywołująca progowe wrażenie ciepła

·         Dawka termiczna, średnia dawka o przyjemnych wrażeniach cieplnych

·         Dawka hipertermiczna, duża dawka, wywołująca duże wrażenia cieplne, nie będą to jednak                  wrażenia nieprzyjemne

Dawka atermiczna i oligotermiczna mają zastosowanie w stanach ostrych. Zabieg wykonywać będziemy codziennie, a czas zabiegu będzie krótki(2-5min). W stanach przewlekłych zastosujemy dawki termiczne. Zabieg trwać będzie dłużej(10-20min), a jego częstotliwości ograniczymy do 2/3 razy w tygodniu. W serii stosuje się od 10 do 15 zabiegów, a przerwy między seriami powinny wynosić minimum tydzień.

Działanie biologiczne i terapeutyczne diatermii krótkofalowej

Efekt działania zabiegu diatermii opierał się będzie na oddziaływaniu ciepła na organizm. Ciepło powstające na poziomie molekularnym spowoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych dzięki czemu poprawi się ukrwienie i trofika tkanek poddanych zabiegowi. Uzyskamy efekt uspokajający dla ośrodkowego układu nerwowego, zmniejszenie przewodnictwa nerwowego, a w skutek tego działanie przeciwbólowe. Dzięki przekrwieniu mięśni wywołamy ich rozluźnienie. Pozytywnym skutkiem będzie również przyspieszenie przemiany materii w tkankach. Opisane działania na poziomie wszystkich tkanek pozwolą na leczenie wielu schorzeń dotyczących zarówno struktur położonych powierzchownie jak i tych zlokalizowanych głębiej.

 Wskazania do stosowania

·         Postać przewlekła RZS

·         Artrozy

·         Przykurcze i nadmierne napięcie w mięśniach

·         Tendopatie

·         Periatropatie

·         Przewlekłe choroby jamy ustnej, gardła, nosa

·         Choroby kobiece

Przeciwwskazania

·         Stany ostre

·         Choroby zakaźne

·         Neuralgie

·         Choroba Sudecka

·         Zaburzenia krążenia obwodowego

·         Zarostowe zapalenie tętnic

·         Zakrzepy

·         Żylaki odbytu

·         Gruźlica

·         Nowotwory

·         Ciąża

·         Małe dzieci

·         Obrzęki

·         Miesiączka

·         Psychozy

·         Zaburzenia czucia

·         Obecność w tkankach: ciał metalowych, rozrusznika serca, aparatu słuchowego

Środki ostrożności

Ze względu na efekt cieplny działania diatermii krótkofalowej konieczne jest zachowanie szczególnych środków ostrożności. W odróżnieniu do pola magnetycznego niskiej częstotliwości, gdzie elementy metalowe czy elektryczne mogły znajdować się w miejscach odległych od okolicy zabiegu, stosując pole magnetyczne wielkiej częstotliwości musimy zadbać o usunięcie z ciała wszelkich elementów mogących zagęszczać pole i prowadzić do poparzenia takich jak metalowe elementy odzieży, biżuteria, sprzęt elektroniczny. Pamiętamy również o przeciwwskazaniu do stosowania zabiegu jakim jest obecność wyżej wymienionych elementów w ciele chorego (konieczny dokładny wywiad). Wskazanym będzie aby odzież pacjenta wyprodukowana była z materiałów naturalnych.

Autor: mgr Kaja Kwiatkowska

Fizjoterapeutka, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Posiada 7-letni staż w zawodzie fizjoterapeutki oparty na pracy z pacjentami ortopedycznymi, urazowymi oraz sportowcami. Ukończyła liczne szkolenia z zakresu terapii manualnej oraz specjalistycznych form ćwiczeń ruchowych.

Zobacz artykuły tego autora