Torbiel Bakera – objawy i rehabilitacja

Torbiel Bakera, powszechnie określana także jako cysta Bakera, to torbielowata zmiana podkolanowej błony maziowej. W zależności od wielkości, torbiel może powodować uczucie gniecenia i ograniczenia ruchu w stawie kolanowym lub uciskać na naczynia krwionośne i nerwy, przebiegające w dole podkolanowym. W przypadku negatywnego oddziaływania i ucisku zmiany na okoliczne struktury należy ją usunąć, a o sposobie leczenia decyduje lekarz. Torbiel ta często występuje w połączeniu z innymi chorobami śródstawowymi kolana tj. zapalenie lub zwyrodnienie stawu, patologie łąkotek, zapalenie kości. Swoją nazwę „Torbiel Bakera” zawdzięcza brytyjskiemu chirurgowi. William Morant Baker opisał 8 przypadków torbieli podkolanowych, jednak ówczesne leczenie różniło się znacząco od współczesnych standardów postępowania [1].

Przyczyny powstania torbieli błony maziowej podkolanowej

Zdaniem Williama Bakera cysty podkolanowe powstawały na podłożu choroby zwyrodnieniowej z towarzyszącym jej wysiękiem, a płyn wysiękowy mógł przedostawać się ze stawu do torbieli [1]. Już w 1940 roku Robert Adams opisał zmiany w obszarze kaletki pod głową przyśrodkową mięśnia brzuchatego łydki, która łączy się z kolanem przez otwór zastawkowy. Również wnioskował, że przyczyną zmian jest towarzyszące zapalenie stawu [2]. Ocenia się, że powstanie torbieli podkolanowej w 94% przypadków związane jest z zaburzeniami wewnątrz stawu kolanowego [3]. Patologiczne zmiany w obszarze kolana jakie mogą mieć związek z powstaniem torbieli Bakera to uszkodzenia łąkotek [4,5], wysięk stawowy [4], zapalenie kości i stawów [6], uszkodzenie chrząstki stawowej [3], zerwanie więzadeł [3]. U około połowy populacji występuje otwór zastawkowy w okolicy głowy przyśrodkowej mięśnia brzuchatego łydki [7]. Zaobserwowano, że płyn stawowy swobodnie przemieszcza się przez otwór do wnętrza torbieli, jednak przepływ powrotny jest niemożliwy. Wnioskowano, że torbiel Bakera może pełnić pewnego rodzaju ochronę dla stawu kolanowego umożliwiając zmniejszenie ciśnienia wewnątrz stawu [8]. Wielkość torbieli jest więc bezpośrednio związana z wielkością wysięku w stawie kolanowym [9]. Lokalizacja cysty to najczęściej obszar pomiędzy głową przyśrodkową mięśnia brzuchatego łydki a mięśniem półbłoniastym. Torbiele mogą jednak występować także w innych obszarach. Sugeruje się przeprowadzenie dokładnej diagnostyki zmian zlokalizowanych w obszarze tylno-bocznym kolana [10].

Objawy torbieli Bakera

Objawy zgłaszane przez pacjentów to najczęściej efekt zmian łąkotkowych lub stawowych. Objawy bezpośrednio związane z torbielą podkolanową występują rzadziej i zależą od jej wielkości. Do najczęściej zgłaszanych należą: bolesność, uczucie sztywności i ograniczenia ruchu zgięcia, uczucie obecności zmiany pod kolanem [11,12]. Ból występuje najczęściej w tylnej części kolana i w większości przypadków towarzyszy mu obrzęk [4]. Ruch, który powoduje ból to wyprost kolana w końcowym jego zakresie [13]. Duże torbiele mogą wiązać się z powikłaniami tj. infekcja, pęknięcie torbieli lub ucisk okolicznych struktur nerwowo-naczyniowych. Ucisk naczyń krwionośnych może być przyczyną zakrzepowego zapalenia żył lub zespołu ciasnoty, z kolei ucisk na struktury nerwowe prowadzi do neuropatii uciskowych, najczęściej nerwu piszczelowego, rzadziej strzałkowego. Objawy neuropatii obejmują drętwienie, mrowienie, osłabienie unerwianych mięśni, atrofię łydki [14].

Przebieg diagnostyki torbieli podkolanowej

Duże torbiele powodują występowanie łatwo wyczuwalnej palpacyjnie masy w tylno-przyśrodkowym obszarze dołu podkolanowego. Badaniu palpacyjnemu towarzyszy tkliwość, a samo badanie fizykalne jest w stanie zasugerować diagnozę. Palpacyjnie wyczuwalna cysta jest miękka podczas zgięcia kolana i zdecydowanie twardsza przy jego wyproście [6]. Podejrzenie występowania torbieli podkolanowej jest wskazaniem do przeprowadzenia diagnostyki obrazowej, która obejmuje zdjęcie RTG, badanie ultrasonograficzne (USG) oraz rezonans magnetyczny (MRI) [13]. Badanie USG pozwala zwykle na 100% pewność w wykryciu torbieli Bakera jednak nie jest idealnym narzędziem diagnostycznym do różnicowania i rozpoznawania innych patologii w obrębie stawu. Stosowane jest więc jako diagnostyka wstępna, uzupełniająca badanie przedmiotowe i wywiad. Rezonans magnetyczny pozwala na pełną diagnostykę struktur stawowych [15]. Diagnostyka różnicowa torbieli Bakera obejmuje odróżnienie zmiany od tętniaka tętnicy podkolanowej, guzów tkanek miękkich okołostawowych, torbieli łąkotki, krwiaka, zmian zakrzepowo – zatorowych, surowiczaka.

 Metody leczenia torbieli Bakera               

W przypadku wystąpienia ucisku nerwu lub naczyń krwionośnych zaleca się przeprowadzenie zabiegu operacyjnego i usunięcie torbieli. Przy braku ucisku ważnych struktur oraz powikłań należy wdrożyć leczenie zachowawcze. Sugerowany czas takiego leczenia to 6 tygodni, jednak jest to indywidualnie uwarunkowane stanem pacjenta. Podstawą leczenia zachowawczego jest rehabilitacja obejmująca procedury przeciwzapalne oraz działania zapobiegające przykurczom i pozwalające na utrzymanie lub odzyskanie pełnego zakresu ruchu. Najczęściej wykorzystywane zabiegi fizykalne to laseroterapia, ultradźwięki lub fonoforeza oraz magnetoterapia. Jednoczasowo stosuje się terapię mięśniowo – powięziową oraz ćwiczenia specjalistyczne. Procedury fizjoterapeutyczne mają na celu ograniczenie wysięku stawowego oraz zapobieganie zmianom w okolicznych tkankach. W badaniach wskazuje się również na pozytywne efekty wstrzyknięcia kortykosteroidów [16]. Przy braku poprawy po około dwóch miesiącach zaleca się wdrożenie leczenia inwazyjnego i usunięcia torbieli Bakera operacyjnie.   

1.       Baker WM. On the formation of synovial cysts in the leg in connection with disease of the knee joint. 1877. Clin Orthop Relat Res. 1994;299:2-10.
2.       Adams R. Chronic rheumatic arthritis of the knee joint. Dublin J Med Sci. 1840;17:520-522. 
3.       Sansone V, De Ponti A, Minio Paluello G, Del Maschio A. Popliteal cysts and associated disorders of the knee: critical review with MR imaging. Int Orthop. 1995;19:275-279.
4.       Marti-Bonmati L, Molla E, Dosda R, Casillas C, Ferrer P. MR imaging of Baker cysts: prevalence and relation to internal derangements of the knee. MAGMA. 2000;10:205-210.
5.       Stone KR, Stoller D, De Carli A, Day R, Richnak J. The frequency of Baker’s cysts associated with meniscal tears. Am J Sports Med. 1996;24:670-671.
6.       Tarhan S, Unlu Z. Magnetic resonance imaging and ultrasonographic evaluation of the patients with knee osteoarthritis: a comparative study. Clin Rheumatol. 2003;22:181-188.
7.       Rauschning W. Anatomy and function of the communication between the knee joint and popliteal bursae. Ann Rheum Dis. 1980;39:354-358. 
8.       Jayson MI, Dixon AS. Valvular mechanisms in juxta-articular cysts. Ann Rheum Dis. 1970;29:415-420. 
9.       Hill CL, Gale DG, Chaisson CE, et al. Knee effusions, popliteal cysts, and synovial thickening: association with knee pain in osteoarthritis. J Rheumatol. 2001;28:1330-1337.
10.   Jensen KH, Jorgensen U. Lateral presentation of a Baker’s cyst. Clin Orthop Relat Res. 1993;287:202-203.
11.   Handy JR. Popliteal cysts in adults: a review. Semin Arthritis Rheum. 2001;31:108-118.
12.   Johnson LL, van Dyk GE, Johnson CA, Bays BM, Gully SM. The popliteal bursa (Baker’s cyst): an arthroscopic perspective and the epidemiology. Arthroscopy. 1997;13:66-72.
13.   Torreggiani WC, Al-Ismail K, Munk PL, et al. The imaging spectrum of Baker’s (popliteal) cysts. Clin Radiol. 2002;57:681-691.
14.   Ji JH, Shafi M, Kim WY, Park SH, Cheon JO. Compressive neuropathy of the tibial nerve and peroneal nerve by a Baker’s cyst: case report. Knee. 2007;14:249-252.
15.   Ward EE, Jacobson JA, Fessell DP, Hayes CW, van Holsbeeck M. Sonographic detection of Baker’s cysts: comparison with MR Imaging. AJR Am J Roentgenol. 2001;176:373-380.
16.   Acebes JC, Sanchez-Pernaute O, Diaz-Oca A, Herrero-Beaumont G. Ultrasonographic assessment of Baker’s cysts after intra-articular corticosteroid injection in knee osteoarthritis. J Clin Ultrasound. 2006;34:113-117.

dr Katarzyna Kubasiak

Fizjoterapeutka

Autor: dr Katarzyna Kubasiak

Fizjoterapeutka, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Fizjoterapeutka z 7-letnim stażem w pracy z pacjentami ortopedycznymi oraz sportowcami. Adiunkt w Zakładzie Anatomii Człowieka AWF w Krakowie. Ukończyła liczne kursy z zakresu anatomii palpacyjnej, terapii manualnej oraz terapii tkanek miękkich, a także specjalistycznych technik diagnostycznych i terapeutycznych.

Zobacz artykuły tego autora