Obrzęk limfatyczny - objawy, przyczyny i leczenie

Obrzęk limfatyczny określany jest także jako słoniowacizna. Polega on na obrzęku tkanek, który wywoływany jest zastojem limfy na skutek wrodzonych wad lub też nabytego uszkodzenia naczyń chłonnych. W skrajnych przypadkach może on nawet doprowadzić do konieczności amputacji kończyn, w których obrębie dochodzi do rozwoju obrzęku. Jakie są objawy i przyczyny obrzęku limfatycznego? W jaki sposób się go leczy?

Czym jest obrzęk limfatyczny?

Obrzęk limfatyczny jest długotrwałym stanem, w którym nadmiar chłonki jest gromadzony w tkankach, co powoduje obrzęk. Najczęściej dotyczy on jednej kończyny, ale może obejmować także dwie na raz. Wynika to z upośledzenia przepływu układu limfatycznego, który składa się z sieci naczyń limfatycznych. Ich zadaniem jest gromadzenie nadmiaru płynu limfatycznego wraz z lipidami, białkami i produktami przemiany materii tkanek.

Następnie płyn ten jest przenoszony do węzłów chłonnych, które odpowiedzialne są za filtrowanie produktów przemiany i zawierających komórki zwalczające infekcje, czyli limfocyty. Nadmiar nagromadzonego płynu w naczyniach wraca ponownie do układu krwionośnego. W momencie, gdy naczynia limfatyczne są zablokowane albo nie mają zdolności do odprowadzenia płynu z tkanek, pojawia się miejscowy obrzęk limfatyczny.  Wyróżnić można dwa rodzaje obrzęku limfatycznego - wtórny i pierwotny.

Wtórny obrzęk limfatyczny

Wtórny obrzęk limfatyczny wynika z niedrożności lub uszkodzenia normalnie funkcjonujących naczyń limfatycznych oraz węzłów chłonnych. Najczęstszymi przyczynami pojawiania się obrzęku limfatycznego są urazy mechaniczne, zabiegi chirurgiczne, infekcje bakteryjne, guzy uciskające na naczynia limfatyczne, a także stany zapalne węzłów chłonnych.

Pierwotny obrzęk limfatyczny

Pierwotny obrzęk limfatyczny to stan, który jest wynikiem anatomicznych nieprawidłowości. Jest to rzadka choroba dziedziczna, która objawia się niewydolną pracą naczyń chłonnych.

Obrzęk limfatyczny - przyczyny

Przyczyny obrzęku limfatycznego mogą być różne. Wiele zależy od tego, czy jest on wtórny, czy pierwotny. W przypadku tego pierwszego najczęstszą przyczyną jest zabieg chirurgiczny związany z rakiem piersi i radioterapią. Dochodzi wtedy do jednostronnego obrzęku limfatycznego ramienia. Praktyczni każdy zabieg tego rodzaju, wymagający usunięcia regionalnych węzłów chłonnych lub naczyń chłonnych może powodować wystąpienie obrzęku. Układ limfatyczny może zostać także uszkodzony na skutek urazu, infekcji, napromieniowania, czy stanów zapalnych.

W przypadku pierwotnego obrzęku limfatycznego należy zdać sobie sprawę z tego, że występuje on przy urodzeniu, ale jego objawy mogą pojawić się w późniejszym okresie życia. W zależności od wieku, w którym one wystąpią, można wyznaczyć trzy formy pierwotnego obrzęku limfatycznego. Większość z nich występuje jednak bez wcześniej znanej historii choroby w rodzinie.

Objawy obrzęku limfatycznego

Obrzęk limfatyczny występuje zarówno u kończyn dolnych, jak i górnych. Wiele zależy od rozległości i lokalizacji uszkodzenia. Pierwotny obrzęk limfatyczny może także pojawić się na jednej stronie ciała lub po obu. Na dodatek może on być łagodnie widoczny lub wyniszczający i ciężki, jak np. w przypadku filariozy. Wtedy kończyna może puchnąć kilka razy w stosunku do normalnej wielkości. Pierwszy raz może zostać zauważony jako asymetria między dłońmi lub nogami. Jeśli obrzęk staje się wyraźny może pojawić się uczucie ciężkości związane z nadwagą, a także ograniczenie mobilności.

Długotrwałe gromadzenie się płynów i białek w tkance podskórnej prowadzi do ostrego zapalenia i ostatecznie do bliznowacenia tkanek. Prowadzi to do mocnego i napiętego obrzęku, który nie tworzy dołków przy ucisku. Na dodatek skóra może stawać się łuskowata i popękana, a także mogą występować wtórne infekcje bakteryjne lub grzybicze skóry.

Jak leczyć obrzęk limfatyczny?

Do leczenia obrzęku limfatycznego wykorzystuje się zabiegi mające na celu jego zmniejszenie oraz kontrolowanie dyskomfortu i zmniejszenie innych objawów. Zabiegi uciskowe mogą przynieść ulgę pacjentowi poprzez zmniejszenie obrzęku i zapobiec powstawaniu zbliznowaceń. Przykładami takich zabiegów kompresyjnych są:

            bandaże owinięte ciaśniej wokół końca kończyny i lżej w kierunku tułowia, co ma na celu zachęcić do odpłynięcia płynów do środka ciała,

            pończochy i elastyczne rękawy powinny być dobrze dopasowane i zapewniać stopniowy ucisk,

            pneumatyczne urządzenia uciskowe to pończochy i rękawy połączone ze specjalną pompką zapewniającą sekwencyjną kompresję,

            masaż, znany jest także jako drenaż limfatyczny, może być przydatny u niektórych osób, ale wiele zależy od stadium obrzęku limfatycznego,

            ćwiczenia z fizjoterapeutą lub lekarzem mają na celu lekko napinać i stymulować mięśnie nóg i ramion, aby stymulować przepływ limfy.

Operacja brana jest pod uwagę tylko wtedy, gdy niechirurgiczne metody zawodzą. W tym celu wykorzystuje się:

            technikę pomostowania limfatycznego, co polega na tym, że naczynia i żyły limfatyczne są połączone i kierowane w stronę przeszkód, aby płyn limfatyczny mógł spływać bezpośrednio do układu żylnego organizmu,

            przeniesienie węzłów chłonnych, polegające na umieszczeniu ich w obrębie obrzęku limfatycznego, co pomaga w przywróceniu zdrowego układu limfatycznego w tym rejonie,

            debulking, który polega na usunięciu skóry i tłuszczu oraz tkanek dotkniętego chorobą obszaru, a następnie przeszczepie skóry w ten sam obszar,

            liposukcję, która jest zabiegiem, w którym tłuszcz oraz inne tkanki są usuwane przez małe nacięcia na skórze.

Autor: dr Katarzyna Kubasiak

Fizjoterapeutka, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Fizjoterapeutka z 7-letnim stażem w pracy z pacjentami ortopedycznymi oraz sportowcami. Adiunkt w Zakładzie Anatomii Człowieka AWF w Krakowie. Ukończyła liczne kursy z zakresu anatomii palpacyjnej, terapii manualnej oraz terapii tkanek miękkich, a także specjalistycznych technik diagnostycznych i terapeutycznych.

Zobacz artykuły tego autora