Splot ramienny (barkowy) - urazy i rehabilitacja

Splot ramienny składa się z wielu przeplatających się nerwów.  Włókna biegną od rdzenia kręgowego przez trójkąt łopatkowo-obojczykowy i dół pachowy aż do ramienia. Unerwia on całą kończynę górną, a także niektóre mięśnie tułowia. Do uszkodzenia splotu ramiennego może dojść między innymi w trakcie akcji porodowej wskutek dystocji barkowej lub urazu. Zawsze kluczowa jest bardzo szybka konsultacja ze specjalistą oraz wdrożenie odpowiednich zabiegów i rehabilitacji. Jaka jest anatomia splotu ramiennego? Jakie są objawy i rodzaje uszkodzeń splotu barkowego?

Splot ramienny - anatomia splitu barkowego

Splot ramienny nazywany jest także barkowym i jes to miejsce układu nerwowego, w którym wszystkie nerwy odpowiedzialne za czucie w kończynie górnej oraz niektóre unerwiające część barku łączą się ze sobą z trzech pęczków w splot. Jak zostało wspomniane na wstępie, biegnie on od dołu pachowego przez trójkąt łopatkowo-obojczykowy. Następnie nerwy rozdzielają się na trzy pnie - górny, środkowy i dolny - a dalej na korzenie C5-C8 i Th1 i tak docierają do rdzenia kręgowego. Anatomia splotu może się nieco różnić zarówno u poszczególnych osób, jak i między prawym a lewym ramieniem u jednej osoby. Co istotne, zdarza się, że w splocie barkowym znajdują się także korzenie C8 i Th2 oraz występują różne odmiany anatomiczne budowy splotu wraz z różnicami między jedną i drugą kończyną górną.

Korzenie nerwowe wychodzące z segmentu C5 i C6 tworzą pień górny (łac. truncus superior), C7 tworzy pień środkowy (łac. truncus medialis), a korzenie C8-Th1 pień dolny (łac. truncus inferior). W okolicy nadobojczykowej poszczególne pnie dzielą się na część przednią i tylną, a następnie gałęzie łączą się i formują we wspomniane trzy pęczki, które dają początek wszystkim nerwom splotu barkowego. Tak złożona i precyzyjna budowa anatomiczna tej części ciała, a także mechanizm czucia, umożliwiają palcom, rękom i całej obręczy barkowej wykonywanie skomplikowanych czynności.

Rodzaje urazów splotu ramiennego

Przez wiele lat badań zostało stworzonych kilka różnych kwalifikacji uszkodzeń splotu ramiennego. Można je podzielić ze względu na typy, określając przy tym ich lokalizację:

•          typ górny (Erba–Duchenne’a) – czyli uszkodzenie korzeni C5 lub C6, które powoduje problemy z ruchem w stawie ramiennym oraz ze zginaczami przedramienia,
•          typ środkowy – to uraz korzenia C7, który przypomina porażenie nerwu pośrodkowego,
•          typ dolny (Klumpkego–Dejerine’a) – oznacza uszkodzenie korzeni nerwowych C8 i Th1, który można rozpoznać po zaburzeniu pracy mięśni prostujących i zginających przedramię,
•          typ mieszany – jak sama nazwa wskazuje, to sytuacja, w której uszkodzone są różne korzenie, przez co jest najczęściej spotykanym rodzajem urazu.

Inny podział klasyfikacji, który również jest stosowany nazywa się klasyfikacją Sunderlanda. Pokrywa się ona częściowo ze starszą klasyfikacją Seddona i definiuje uraz ze względu na jego stopień:

            I stopień – u Seddona: neuropraksja (neuropraxix) – oznacza, że wystąpił ucisk, ale nie przerwał on ciągłości nerwu, przez co przewodnictwo nerwowe  jest osłabione,

            II stopień – u Seddona: aksonotmeza (axonotmesis) – to sytuacja, w której sam nerw nie jest naruszony, ale przerwane są aksony, co powoduje, że funkcje nerwu całkowicie zanikają,

            III stopień – uszkodzone jest endoneurium, ca więc jeden z wewnętrznych elementów nerwu,

            IV stopień – uszkodzeniu nie uległo jedynie epineurium, czyli zewnętrzna warstwa nerwu,

            V stopień – u Seddona: neurotmeza (neurotmesis) – jest to uraz, podczas którego ciągłość nerwu została przerwana.

W zdecydowanej większości przypadków urazów nerwy splotu ramiennego są w stanie się odbudować, ale potrzeba do tego dużo czasu. Jeśli jest to uraz piątego stopnia, to niezbędna jest operacja jako wsparcie procesu leczenia.

Przyczyny uszkodzenia splotu ramiennego

Przyczyny powstawania urazów splotu ramiennego najczęściej dotyczą uszkodzeń mechanicznych albo choroby przewlekłej. Mechaniczne kontuzje splotu to przede wszystkim wypadki komunikacyjne, w których szczególnie narażeni są motocykliści, rowerzyści, piesi i kierowcy. Do przyczyn zalicza się także dystocja barkowa, która ma miejsce w trakcie porodu - podczas próby wyjęcia dziecka za główkę lub ramię, które zablokowało się w kanale rodnym.

Splot ramienny - objawy uszkodzenia

Objawy uszkodzenia nerwów obwodowych splotu barkowego będą się różnić w zależności od miejsca i stopnia urazu. Częściowo zostało to już opisane powyżej, ale mniejsze kontuzje może zdradzać zmniejszone czucie, pogorszenie chwytu, mrowienie, odrętwienie i ból barku. Bez względu na nasilenie objawów niezwykle istotne jest to, aby rozpocząć szybkie leczenie i rehabilitację, co przyczyni się do zatrzymania pogłębiania się zmian. Przekładają się one bowiem na całe ciało, zaburzając między innymi wzorce ruchowe, czy zmieniając postawę.

Leczenie i rehabilitacja uszkodzeń splotu barkowego

Leczenie splotu ramiennego w głównej mierze opiera się na fizjoterapii i jest to proces wymagający sporo czasu. Pacjent musi więc uzbroić się w cierpliwość oraz wytrwałość. Wsparcie naturalnej regeneracji jest jednak bardzo istotne, ponieważ zapobiega trwałemu osłabieniu mięśni oraz atrofii. Zabiegi zawsze dobierane są przez fizjoterapeutę indywidualnie do każdego pacjenta, uwzględniając przy tym jego stan, potrzeby i przeciwwskazania. W przypadku uszkodzeń splotu specjaliści sięgają po:

•          laseroterapię wysokoenergetyczną,
•          elektroterapię, pobudzającą mięśnie do pracy, a nerwy do regeneracji,
•          magnetoterapię,
•          hydroterapię (np. masaż wirowy),
•          diatermię krótkofalową, która za pomocą ciepła redukuje ból, rozluźnia i wspiera regenerację,
•          kinesiotaping, utrwalający efekty innych terapii,
•          kinezyterapię (terapię ruchem, czyli odpowiednio dobrane ćwiczenia czynne i bierne),
•          terapie manualne.

Co istotne w procesie leczenia unika się rozciągania mięśni. Pacjent z kolei pomiędzy zabiegami może korzystać z temblaka, ogrzewania chorych tkanek, masaży i ćwiczeń wykonywanych zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty. Jeśli doszło do przerwania ciągłości niezbędny okazuje się zabieg chirurgiczny, po którym następuje długa rehabilitacja.

Autor: dr Katarzyna Kubasiak

Fizjoterapeutka, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Fizjoterapeutka z 7-letnim stażem w pracy z pacjentami ortopedycznymi oraz sportowcami. Adiunkt w Zakładzie Anatomii Człowieka AWF w Krakowie. Ukończyła liczne kursy z zakresu anatomii palpacyjnej, terapii manualnej oraz terapii tkanek miękkich, a także specjalistycznych technik diagnostycznych i terapeutycznych.

Zobacz artykuły tego autora