Hydroterapia – na czym polega i kiedy się ją stosuje?

Hydroterapia (wodolecznictwo) to dział fizykoterapii, w którym do celów leczniczych wykorzystuje się działanie wody w różnej postaci. Wodolecznictwo to najstarszy opisany dział fizykoterapii posiadającym bogatą historię, sięgającą starożytności. Już w dawnych czasach woda wykorzystywane była nie tylko w kierunku utrzymania higieny ale również w celach leczniczych.

Historia hydroterapii

 Profilaktyczny wpływ wody na organizm opisywano już w starożytnym Egipcie. Wówczas kąpiel napotna miała na celu przeciwdziałanie nadwadze. Również w starożytnym Rzymie i Grecji doceniano korzystny wpływ wody na organizm. Dużą popularnością cieszyły się tam źródła termalne. Historyczne łaźnie stały się nie tylko miejscem relaksu i odnowy biologicznej ale także centrum życia towarzyskiego. Współczesna hydroterapia nie istniałaby w obecnej formie bez postaci Sebastiana Kneippa, jednego z najsłynniejszych niemieckich hydroterapeutów.

W swoich rozważaniach zachęcał szczególnie do wzmacniania mechanizmów obronnych organizmu poprzez jego odpowiednie hartowanie. Również w Polsce leczenie uzdrowiskowe ma wieloletnie tradycje. Obecnie znanych jest około 120 zabiegów leczniczych z wykorzystaniem wody w różnej postaci. W medycynie i fizjoterapii stosuje się wodę zarówno w postaci ciekłej, jak również stałej lub gazowej. Największa popularnością zabiegi hydroterapeutyczne cieszą się w uzdrowiskach. Również ośrodki SPA, bazujące głównie na wykorzystaniu wody, zyskują coraz więcej zwolenników. Z łacińskiego SPA oznacza „zdrowie przez wodę” i wskazuje na wysoce doceniane oddziaływanie wody na organizm człowieka.

Zastosowanie wody w lecznictwie

Szerokie zastosowanie wody obejmuje szereg działań profilaktycznych oraz terapeutycznych. Ważną rolę w reakcjach ustroju na działanie wody ma jej ciśnienie (hydrostatyczne lub hydrodynamiczne). Nie bez znaczenia jest także temperatura wody. Wodolecznictwo bardzo mocno związane jest z termoterapią  wykorzystującą działanie bodźców cieplnych (ciepła lub zimna) na tkanki. Podstawowym celem hydroterapii jest profilaktyka. Priorytetem jest tutaj działanie hartujące i wzmacniające odporność. Pojedyncze zabiegi z wykorzystaniem wody wywołują szereg zmian miejscowych i ogólnoustrojowych w tkankach, pobudzając tym samym fizjologiczne mechanizmy regulacyjne. Seria zabiegów pozwala na uruchomienie mechanizmów adaptacyjnych, poprawiających funkcje narządów i odporność organizmu. Wiodącym skutkiem jest więc poprawa funkcji narządów i ogólna poprawa zdrowia.

Rodzaje zabiegów stosowanych w hydroterapii

Wybór zabiegów z zakresu hydroterapii jest bardzo szeroki, są jednak takie, które cieszą się największą popularnością, dzięki swojej skuteczności, szerokiemu spektrum działania na organizm oraz, z pewnością, przyjemnymi odczuciami w trakcie trwania zabiegu. Należą do nich:

Oparte na działaniu ciśnienia hydrostatycznego:

•          kąpiele całkowite i częściowe
•          masaż podwodny
•          kąpiele perełkowe
•          kąpiele tlenowe
•          kąpiele aromatyczne
•          kąpiele kinezyterapeutyczne
•          kąpiele elektryczno-wodne

Z wykorzystaniem ciśnienia hydrodynamicznego (strumienia wody):

•          polewanie: częściowe i całościowe
•          natryski stałe
•          natryski ruchome

Z zastosowaniem tkanin jako dodatkowych elementów zabiegu:

•          okłady – zimne lub ciepłe, wykonywane na określonych powierzchniach ciała z użyciem materiału zamoczonego w wodzie o pożądanej temperaturze
•          kompresy – zastosowanie wilgotnego kompresu z kilku warstw materiału
•          zawijanie – szczelne zawinięcie ciała w wilgotną tkaninę i pokrycie suchym kocem
•          nacieranie - energiczne nacieranie ciała wilgotnym ręcznikiem(woda zimna)

Zabiegi bez wykorzystania ciśnienia wody:

•          sauna
•          kąpiele parowe

Hydroterapia w sanatoriach

Z pośród wspomnianych najczęściej spotykane zabiegi w ośrodkach sanatoryjnych, kompleksach SPA oraz gabinetach fizjoterapeutycznych to:

Masaż wirowy(kąpiel wirowa, wirówka) – zabieg wykorzystujący działanie temperatury oraz mechaniczne działanie ruchu wirowego wody. Masaż przeprowadza się w specjalnych wannach(zbiornikach wody), w których umieszczona zostaje masowana część ciała. Temperatura wody wynosi od 32 do 40 stopni Celsjusza, a czas trwania zabiegu wynosi około 20minut. Zabieg jest bezbolesny, charakteryzuje się łagodnym oddziaływaniem na tkanki. Celem zabiegu jest rozluźnienie tkanek, obniżenie napięcia mięśniowego oraz poprawę krążenia w tkankach. Efektem jest więc zmniejszenie napięć oraz złagodzenie dolegliwości bólowych. Najczęściej stosowana forma hydroterapii w przypadku przykurczów, blizn, przewlekłych stanów zapalnych czy pourazowych.

Masaż podwodny(z wykorzystaniem dyszy) – zabieg wykorzystujący działanie temperatury oraz ciśnienia hydrodynamicznego. Masaż przeprowadza się z użyciem dyszy, z której wydobywa się strumień wody pod odpowiednim ciśnieniem. Leczona część ciała, umieszczona w specjalnym zbiorniku z wodą poddana zostaje intensywniejszemu masażowi niż w przypadku kąpieli wirowej. Podobnie jak masaż wirowy zabieg powoduje rozluźnienie mięśni, poprawia ukrwienie oraz przepływ chłonki.

Kąpiel perełkowa z hydromasażem – w trakcie zabiegu do wanny napełnionej wodą wtłaczane zostaje powietrze pod ciśnieniem, czego skutkiem jest powstanie pęcherzyków. Głównym celem zabiegu jest relaksacja, uspokojenie oraz relaksacja. Dodatkowo kąpiel ma działanie rozluźniające i nasenne. Jak każda kąpiel poprawia krążenie krwi i chłonki. Obserwuje się korzystne efekty relaksujące oraz silnie regenerujące.

Charakterystyczną cechą hydroterapii jest szeroki zakres możliwości modyfikacji siły bodźca fizykalnego. Pozwala to na indywidualne dobranie parametrów każdego zabiegu w zależności od potrzeb pacjenta oraz reakcji jakie chcemy wywołać. Jak już wspomniano, w trakcie zabiegów na organizm oddziałują różne bodźce:

•          Temperatura
•          Ciśnienie hydrostatyczne wody (woda stojąca)
•          Ciśnienie hydrodynamiczne wody (strumień wody).

Duże znaczenie ma więc forma i miejsce zastosowania wody na tkanki, czas działania bodźca oraz możliwości adaptacyjne i termoregulacyjne ustroju. Uaktywnienie mechanizmów regulacyjnych w efekcie bodźcowania ustroju oraz uzyskanie oczekiwanych efektów leczniczych zależy więc od odpowiednio dobranych parametrów zabiegu. Niewątpliwą zaletą wodolecznictwa jest możliwość stopniowego różnicowania dawki dzięki czemu możliwe jest dobranie odpowiednich parametrów do prawie każdego przypadku chorobowego.

Na jakie dolegliwości pomoże hydroterapia?

Można mnożyć wskazania do stosowania zabiegów wodoleczniczych, jednak najskuteczniejsze działanie obserwujemy w przypadku:

•          chorób serca i układu krążenia
•          chorób układu nerwowego (o podłożu anatomicznym)
•          chorób narządu ruchu
•          dysfunkcjach przewodu pokarmowego
•          chorób narządów rozrodczych
•          chorób układu oddechowego
•          problemach z przemianą materii

Należy jednak pamiętać, że istnieją schorzenia, w przypadku których odradza się stosowanie zabiegów z użyciem wody, a są to: 

•          wyczerpanie organizmu
•          ciężka niedokrwistość
•          psychozy i inne poważne zaburzenia psychiczne
•          infekcje grzybicze
•          ropne problemy skórne
•          niskie ciśnienie krwi
•          senność
•          w I trymestrze ciąży
•          znaczna niepełnosprawność intelektualna
•          na obszary skóry o zaburzonym czuciu zimna/ciepła
•          w miejscach krwawienia
•          w przypadku niewydolności zwieraczy, nietrzymania moczu

W tym miejscu należy wziąć pod uwagę różnorodność zabiegów z zakresu hydroterapii (ok. 120). Tak duży wybór zabiegów sprawia, że zarówno wskazania jak i przeciwwskazania będą się różnić w zależności od stosowanej formy terapii. Zwykle są to jednak przeciwwskazania względne wymagające indywidualnej oceny lekarza lub terapeuty.