Rehabilitacja stawu kolanowego

Staw kolanowy budowa - „anatomia” urazu

Szczególnie ważne w aspekcie zrozumienia mechanizmów urazu i procesów leczenia stawu kolanowego jest poznanie jego anatomii i biomechaniki ruchu. Pozornie prosty staw jest w rzeczywistości skomplikowanym mechanizmem złożonym z szeregu struktur anatomicznych.  Dogłębne poznanie anatomii stawu kolanowego pozwala na dokładne zrozumienie najczęstszych urazów i schorzeń tego obszaru oraz prowadzonej w ich wyniku terapii.

Anatomia stawu kolanowego

Staw kolano jest największym stawem ciała człowieka. Jest stawem łączącym kość udową z kością piszczelową (ważne aby uświadomić sobie, że strzałka nie wchodzi anatomicznie w skład stawu kolanowego, jest z nim jednak nierozerwalnie związana mechanicznie). Dodatkową strukturą anatomiczną tworzącą staw kolanowy jest rzepka (największa trzeszczka organizmu ludzkiego). Dodatkowo w obrębie stawu zlokalizowane są dwie łąkotki – łącznotkankowe twory mające za zadanie lepsze dopasowanie powierzchni stawowych w trakcie wykonywania ruchu. Staw kolanowy zalicza się do stawów zawiasowych, co oznacza możliwość ruchów tylko w jednej osi – ruch zgięcia i wyprostu stawu kolanowego. Jest to jednak staw zawiasowy zmodyfikowany, który charakteryzuje się możliwością wykonania dodatkowo ruchów rotacyjnych w stawie będącym w pozycji zgięciowej.

Ze względu na wielkość stawu oraz duże siły jakimi jest obciążany (przenoszenie ciężaru ciała, siła działania mięśnia czworogłowego uda) niezwykle ważne są struktury stabilizujące i wzmacniające staw. Funkcję tą pełnią więzadła zewnętrzne (więzadła torebki stawowej, więzadła poboczne, więzadło rzepki oraz jej troczki), więzadła wewnętrzne (więzadło krzyżowe przednie i więzadło krzyżowe tylne) oraz torebka stawowa. Staw kolanowy anatomicznie składa się z dwóch stawów, stanowiących funkcjonalnie jedną całość, jest to staw udowo-piszczelowy i staw rzepkowo-udowy. Dodatkowo warto wyobrazić sobie piętrową budowę stawu kolanowego. Łąkotki (łątkotka przyśrodkowa i łąkotka boczna) dzielą staw na piętro górne, w którym wykonywane są głównie ruchy zgięcia i wyprostu oraz dolne odpowiedzialne za ruchy rotacyjne stawu. Aby odpowiednio zaopatrzyć staw kolanowy w niezbędną dla wykonywania ruchów w stawie maź stawową w okolicy stawu zlokalizowanych jest aż 9 kaletek maziowych, z których kilka ma bezpośrednie połączenie z jamą stawu kolanowego.

 Dzięki takiej budowie możliwe jest przenoszenie osiowe sił oraz poruszanie się bez nadmiernych obciążeń stawu. Mimo to, ze względu na skomplikowaną budowę oraz liczne funkcje stawu kolanowego, często dochodzi do jego urazów.

Przyczyny urazów kolana

Do bezpośrednich przyczyn urazu stawu kolanowego należą przede wszystkim jego przeciążenia, a także urazy skrętne – skręcenia i zwichnięcia stawu. Najczęściej do kontuzji w obszarze stawu kolanowego dochodzi w przebiegu nakładających się w czasie przeciążeń. Są one spowodowane niewłaściwą mechaniką stawu, pozaosiowym ustawieniem kończyn dolnych lub/ i dysbalansem mięśni odpowiedzialnych za ruch w stawie kolanowym, a także mięśni posturalnych W wyniku powtarzających się niewłaściwych obciążeń w stawie, szczególnie w przypadku częstego wykonywania tych samych ruchów (praca fizyczna, aktywność sportowa), dochodzi do przeciążenia struktur stawowych, a na skutek tego urazu stawu kolanowego i otaczających go tkanek. Równie często występujące kontuzje stawu kolanowego to wynik urazów mechanicznych, przebiegających z wykonaniem nagłych ruchów skrętnych, szczególnie w pozycji wyprostu kolana.

Z anatomicznego punktu widzenia, staw kolanowy przystosowany jest do ruchów skrętnych jedynie w sytuacji kiedy jest w zgięciu. Wykonanie ruchu skrętnego przeniesionego bezpośrednio przez wyprostowany staw kolanowy jest więc niebezpieczne, ze względu na wystąpienie ciężkiego urazu. Struktury stabilizujące staw kolanowy mają za zadanie chronić go przed tego rodzaju kontuzjami, jednak w przypadku zadziałania dużej siły lub ustawienia kończyny w niekorzystnej osi dochodzi do kontuzji stawu. Jedną z najczęstszych kontuzji będącej wynikiem urazu lub przeciążenia kolana jest uszkodzenie łąkotek. Do cięższych powikłań urazów należą naderwania lub zerwania więzadeł krzyżowych (częściej więzadła krzyżowego przedniego).

Objawy uszkodzenia kolana

W zależności od rodzaju i stopnia uszkodzenia występuje szereg objawów wskazujących na problem w obrębie stawu kolanowego. Pierwszym niepokojącym objawem jest zawsze ból. W przypadku kolana może być to ból o różnym nasileniu, lokalizacji i postaci. Zarówno długotrwałe uczucie dyskomfortu wewnątrz stawu jak i ostry ból zlokalizowany w okolicy konkretnej struktury stawowej wymagają konsultacji ze specjalistą. Ważna będzie postać bólu kolana – najczęściej jest to ból kłujący lub rozpierający. Nasilenie bólu jest uzależnione od wrażliwości pacjenta na ból, a także stopnia uszkodzenia struktur stawowych. Lokalizacja bólu może bezpośrednio wskazać miejsce urazu, jednak należy pamiętać, że bardzo często ból występuje w odległych strukturach lub tkankach. Jedynie specjalista jest w stanie określić na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego jakie struktury uległy uszkodzeniu. Różnice widoczne są także w stopniu ich nasilenia. U niektórych będą one wywoływać niewielki dyskomfort, u innych wpłyną negatywnie na dotychczasową jakość życia. Często obserwowanym objawem jest opuchlizna (obrzęk stawu) i ograniczenie ruchomości. Niewielka opuchlizna może wystąpić w przypadku niegroźnych urazów lub zmian zapalnych w obrębie stawu. W przypadku urazu więzadeł lub chrząstki stawowej występuje duża opuchlizna stawu. Objawem towarzyszącym tego typu urazom jest zmniejszenie ruchomości stawu, a także wyczuwalna niestabilność kolana. W celu weryfikacji diagnozy zalecane jest wykonanie badań obrazowych – RTG w przypadku podejrzenia urazów kości (złamania) oraz USG, w przebiegu którego możliwa jest ocena stanu więzadeł, torebki stawowej, łąkotek. W przypadku wątpliwości diagnostycznych zaleca się dodatkowe wykonanie rezonansu magnetycznego, dającego obraz wszystkich struktur tworzących staw. 

Przebieg rehabilitacji kolana

Przebieg procesu rehabilitacji zawsze uzależniony jest od rodzaju i stopnia uszkodzenia stawu oraz bieżącego stanu pacjenta. Zawsze zaleca się wczesną rehabilitację. Już od pierwszego dnia po urazie lub w pierwszej dobie po zaopatrzeniu operacyjnym należy wdrożyć procedurę rehabilitacyjną. Wczesna rehabilitacja zapobiega powstaniu silnego procesu zapalnego, W tym celu stosuje się elewację kończyny, krioterapię miejscową oraz zabiegi fizykalne takie jak ultradźwięki, pole magnetyczne, laser.

W pierwszych dniach ważne jest także ograniczenie wystapienia zmian wstecznych i ograniczenia ruchomości stawu. Wykonanie wszystkich możliwych ruchów w okolicznych stawach oraz ruch stawu kolanowego w bezbolesnym zakresie, a także szybka pionizacja powinny zapobiec niekorzystnym zmianom zaburzającym proces powrotu do zdrowia. W dalszych etapach rehabilitacji stosuje się terapię manualną i mięśniowo-powięziową zarówno na okolicę stawu jak i otaczające tkanki, a także całą kończynę dolną. Ważna jest nie tylko terapia okolicy urazu ale także wyeliminowanie jego przyczyny co jest równoznaczne z przywrócenie właściwej biomechaniki oraz balansu mięśniowego. Na każdym etapie rehabilitacji wprowadzane są stopniowo ćwiczenia. Początkowo są to ćwiczenia zwiększające zakres ruchu w stawie oraz ćwiczenia wzmacniające. Następnie pacjent wykonuje ćwiczenia z coraz większym obciążeniem i w możliwie maksymalnym zakresie. Ważne jest także wykonywanie ćwiczeń stabilizujących i na priopriocepcję. Na każdym etapie rehabilitacji należy kontrolować stan tkanek miękkich i odpowiednio wprowadzać metody terapeutyczne, tak aby w końcowym etapie fizjoterapii doprowadzić do właściwej mechaniki ruchu, by zapobiegać podobnym urazom w przyszłości. W przypadku sportowców rehabilitację kończy rozpoczęcie treningu funkcjonalnego, który zalecany jest także u osób nie uprawiających sportu, a następnie stopniowo wprowadza się trening specjalistyczny.

Urządzenia wykorzystywane w rehabilitacji

Wprowadzenie specjalistycznego sprzętu, który może bezpośrednio wspomagać proces powrotu do zdrowia jest niezbędne, szczególnie w przebiegu rehabilitacji pooperacyjnej urazów stawu kolanowego, a także w sytuacji kiedy niezbędne jest odciążenie kończyny. Bardzo częste w początkowym etapie rehabilitacji szpitalnej jest wykorzystanie szyn rehabilitacyjnych do ćwiczeń biernych. Umożliwiają one stopniowe zwiększanie zakresu ruchu w stawie. W dalszych etapach rehabilitacji wykorzystuje się wszelkiego rodzaju sprzęty do ćwiczeń tj. obciążniki, ciężarki, taśmy. Coraz częściej w przebiegu profesjonalnej rehabilitacji korzysta się z urządzeń do ćwiczeń w podwieszeniu typu Redcord. Są one niezastąpionym przyrządem, który umożliwia wykonanie ćwiczeń na każdym etapie rehabilitacji kolana, a w późniejszym okresie także ćwiczeń funkcjonalnych i treningu sportowego. Oczywiście niezbędnym elementem rehabilitacji zdrowotnej jest fizykoterapia w ramach, której wykorzystuje się terapię bodźcami fizykalnymi wykorzystując urządzenia do terapii kombinowanej, a także poszczególnych zabiegów laseroterapii, ultradźwięków, magnetoterapii czy elektroterapii. O sposobie prowadzenia rehabilitacji decyduje terapeuta, a możliwości jakie daje współczesna fizjoterapia i nowoczesny sprzęt pozwalają na prowadzenie bardzo złożonej, szybkiej i skutecznej rehabilitacji.