Czym są punkty spustowe?

Terminem „punkt spustowy” (ang. trigger point) określany jest w diagnostyce fizjoterapeutycznej obszar w obrębie brzuśca mięśnia lub powięzi, który oceniany jest jako nadwrażliwy. Ucisk powoduje w tym miejscu tkliwość oraz ból, określany jako rzutowany lub promieniujący. Oznacza to, że ból dotyczy zarówno miejsca stymulowanego uciskiem jak również jego okolicy(promieniowanie) lub miejsc bardzo odległych (rzutowanie). Warto pamiętać, że nie każdy obszar w obrębie tkanek, który jest wrażliwy na dotyk lub pod wpływem ucisku powoduje ból to punkt spustowy. Miejsca nadwrażliwe, nie posiadające jednocześnie innych cech punktów spustowych nazywa się w fizjoterapii „tender point” czyli punkt nadwrażliwy.

Punktem nadwrażliwym może być każde miejsce, w którym dochodzi do ograniczonego przepływu krwi i miejscowego niedokrwienia. Także blizny łącznotkankowe mogą powodować w tkance występowanie miejsc nadwrażliwych. Trigger point mają kształt niewielkich guzków wyczuwalnych w tkankach jako zgrubienia na przebiegu włókien mięśniowych lub powięziowych. Taki punkt spustowy charakteryzuje się dodatkowo rzutowaniem lub promieniowaniem bólu według określonego schematu.

Rodzaje punktów spustowych i objawy wywołane ich obecnością

Punkty spustowe mogą mieć formę aktywną lub utajoną (aktywne punkty spustowe, utajone punkty spustowe). Utajony punkt spustowy nie daje objawów klinicznych dopóki nie zostanie podrażniony lub uciśnięty. Dopiero w momencie dotyku pacjent może poczuć, że w danym obszarze obecny jest punkt spustowy. Aktywny punkt spustowy jest odczuwalny jako bolesny nawet bez drażnienia jego obszaru. Informacja o bólu przekazana jest przez układ mięśniowo – powięziowy. Punkt aktywny odpowiada za objawy zgłaszane przez pacjenta. Pacjent sam potrafi zlokalizować gdzie punkt może się znajdować, a jego ucisk wywołuje zgłaszane wcześniej objawy. Objawy ucisku punktu spustowego to ból w jego obrębie, ból dookoła punktu, ból promieniujący wzdłuż włókien mięśniowych lub ból miejsca odległego (charakterystycznego dla danego punktu na podstawie mapy punktów spustowych). Ból może mieć charakter gniotący, piekący, może dawać uczucie ciepła, mrowienia. Obecność punktu spustowego może także generować inne objawy takie jak ból głowy, szumy uszne. Ucisk takiego punktu będzie wzmagał lub wywoływał objaw.

Jak powstają miejsca spustowe?

Punkty spustowe powstają najczęściej w mięśniach poddanych długotrwałym przeciążeniom. Pojawiają się także na skutek przewlekłego stresu lub przemęczenia. W miejscach sumujących się mikrourazów lub urazów, a także poddanych zabiegom chirurgicznych również może dojść do powstania punktu spustowego. Do najczęściej wymienianych czynników powodujących powstanie punktów spustowych zalicza się: przeciążenia spowodowane niewłaściwą postawą lub nawykami ruchowymi, wrodzone wady układu ruchu, urazy. Istnieje wiele teorii dotyczących mechanizmu powstania punktów spustowych.

Badania naukowe wskazują na teorię skurczu patologicznego dotyczącego niektórych włókien mięśniowych i zakwaszenia. Skutkiem takie stanu rzeczy jest niedokrwienie, a co za tym idzie niedotlenienie pewnego obszaru włókien mięśniowych, nagromadzenie się metabolitów (w tym kwasu mlekowego) i zakwaszenia. Fragment mięśnia objęty tym procesem negatywnych zmian staje się nadwrażliwy i bolesny. W ostatnich latach coraz większą popularnością i poparciem wśród badaczy i terapeutów cieszy się teoria wg koncepcji FDM. Koncepcja FDM wskazuje na zaburzenie powięzi jako główną przyczynę bólu. Zmiana przebiegu włókien powięziowych względem siebie, przepukliny powięziowe, pofałdowanie powięzi to czynniki, które w teorii FDM przyczyniają się do bólu punktów spustowych.

Najczęstsze miejsca występowania – mapa punktów spustowych

Mapa punktów spustowych wskazuje na najczęstsze miejsca ich występowania ale należy pamiętać, że budowa anatomiczna i biomechanika każdej osoby jest inna co oznacza, że lokalizacja punktów spustowych może się osobniczo różnić. Linie, wzdłuż których lokalizują się skupiska punktów spustowych to łańcuchy mięśniowo-powięziowe. Miejsca, w których najczęściej dochodzi do podrażnienia i występowania punktów spustowych to:

Tylna powierzchnia głowy i karku z promieniowaniem do czoła, skroni i oczu oraz towarzyszącym bólem głowy;

Szyja – w obszarze szyi najwięcej punktów spustowych lokalizuje się w mięśniu mostkowo-obojczykowo-sutkowym oraz pod żuchwą;

Okolica międzyłopatkowa – najczęstsze umiejscowienie punktów spustowych w tej okolicy to ból zlokalizowany pod lewą łopatką lub między łopatkami, punkty spustowe w tym obszarze powstają na mięśniu czworobocznym, najszerszym grzbietu oraz dźwigaczu łopatki;

Obręcz barkowa, przede wszystkim mięsień naramienny oraz czworoboczny (kapturowy) z towarzyszącym ograniczeniem ruchomości w stawie barkowym;

Ramię i przedramię – powierzchnia mięśnia trójgłowego to również miejsce występowania punktów spustowych, w obrębie przedramienia obecność punktów spustowych może sugerować występowanie łokcia tenisisty lub golfisty, bądź prowadzić do pojawienia się sztywności i nadmiernego napięcia mięśni;

Klatka piersiowa – bólom okolicy łopatki często towarzyszy także napięcie i występowanie punktów spustowych mięśnia piersiowego większego oraz mniejszego;

Okolica kręgosłupa lędźwiowego – ból podczas schylania, skrętów lub innych czynności angażujących kręgosłup lędźwiowy może być przyczyną występujących w skupiskach w tej okolicy punktów spustowych;

Boczna część pośladka – mięsień pośladkowy średni to częste miejsce występowania punktów spustowych, promieniowanie bólu w tym wypadku może sugerować problemy kręgosłupa (np. rwę kulszową);

Pachwina – w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego zdarza się występowanie punktów spustowych w okolicy pachwiny, należy jednak uważać by nie pomylić węzłów lub grudek chłonnych z punktami spustowymi;

Pasmo biodrowo-piszczelowe to miejsce bardzo tkliwe u wielu pacjentów, napięcie tej okolicy towarzyszy problemom w obrębie dolnego odcinka kręgosłupa, stawu i obręczy biodrowej, a także patologiom kończyny dolnej. Punkty spustowej w tej okolicy najczęściej występują w skupiskach;

Łydka – bolesne zgrubienia na powierzchni mięśnia brzuchatego łydki również mogą być punktem spustowym tej okolicy spowodowanym patologiami w wyższych partiach ( np.rwa kulszowa) lub dolnych (staw skokowy, stopa, ścięgno achillesa);

Terapia punktów spustowych – jak leczyć?

Terapia punktów spustowych powinna obejmować zarówno uwolnienie punktu bolesnego jak również wyeliminowanie przyczyny jego powstania co zwykle stanowi dłuższy i główny obszar terapii. Ze względu na występowanie skupisk punktów spustowych ważne jest zlokalizowanie punktu o największej aktywności i rozluźnienie go. Punkty mniej aktywne to często tzw. punkty satelitarne, które powstały na skutek obecności punktu głównego (najbardziej aktywnego).

Zazwyczaj dobrze wykonana praca z aktywnym punktem spustowym, dezaktywuje punkty satelitarne co pozwala nam na zaoszczędzenie czasu i przede wszystkim na uniknięcie nadmiernego bodźcowania pacjenta. Wyróżnia się dwie techniki palpacji punktów spustowych oraz kilka form terapii odpowiednio zlokalizowanego trigger points. Punkt spustowy odnaleźć można palpacyjnie techniką sczypcową lub stosując palpację płaską. Lokalizacja punktu spustowego pozwala na rozpoczęcie jego uwalniania (terapii).

Terapia punktów spustowych obejmuje takie techniki jak: suche igłowanie, ucisk (kompresję) ischemiczną, rozluźnianie pozycyjne, techniki energizacji mięśni, poizometryczną relaksację mięśni oraz schładzanie punktu spustowego kostkami lody lub techniką spray&stretch. W praktyce lekarskiej stosuje się także zastrzyki do punktów spustowych. Aby terapia była skuteczna i efekt długotrwały oprócz rozluźnienia punktu spustowego należy wyeliminować także przyczynę jego powstania. Wprowadzenie odpowiednich nawyków ruchowych, wyeliminowanie skutków urazów oraz praca nad właściwą postawą pozwalają na utrzymanie rozluźnienia i długotrwałego funkcjonowania bez bólu.

Autor: dr Katarzyna Kubasiak

Fizjoterapeutka, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Fizjoterapeutka z 7-letnim stażem w pracy z pacjentami ortopedycznymi oraz sportowcami. Adiunkt w Zakładzie Anatomii Człowieka AWF w Krakowie. Ukończyła liczne kursy z zakresu anatomii palpacyjnej, terapii manualnej oraz terapii tkanek miękkich, a także specjalistycznych technik diagnostycznych i terapeutycznych.

Zobacz artykuły tego autora