Znaczenie propriocepcji w leczeniu pacjenta ze skoliozą

Skolioza, czyli trójpłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa, jest schorzeniem, które dotyka coraz większą liczbę pacjentów na całym świecie. Charakteryzuje się ona deformacją kręgosłupa w trzech płaszczyznach: czołowej (boczne skrzywienie), strzałkowej (nadmierne pogłębienie lub spłycenie krzywizn) oraz poprzecznej (rotacja kręgów). Choć większość przypadków skoliozy jest idiopatyczna, czyli bez jasno określonej przyczyny, leczenie tego schorzenia stanowi wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i dla specjalistów. Jednym z kluczowych elementów, który może mieć znaczący wpływ na efektywność terapii, jest propriocepcja, czyli zdolność organizmu do postrzegania pozycji i ruchu części ciała bez konieczności wizualnej obserwacji.

Propriocepcja i kinestezja

Propriocepcja, często utożsamiana z kinestezją, jest formą czucia głębokiego, która pozwala organizmowi na stałe monitorowanie pozycji i ruchu stawów oraz mięśni. Wykorzystywana w praktycznie każdej metodzie terapeutycznej, w celu leczeniu skolioz. Dzięki propriocepcji jesteśmy w stanie utrzymywać równowagę, koordynować ruchy oraz reagować na zmiany pozycji ciała. W kontekście skoliozy, zdolność pacjenta do prawidłowego odczuwania i kontrolowania pozycji kręgosłupa jest niezwykle istotna.

W przypadku pacjentów ze skoliozą, badania wykazały, że ich zdolności proprioceptywne mogą być zaburzone. Oznacza to, że mogą oni mieć trudności z właściwym odczuwaniem ułożenia swojego ciała, co z kolei może prowadzić do pogłębiania się skrzywienia kręgosłupa. Zaburzenia proprioceptywne mogą również utrudniać pacjentom prawidłowe wykonywanie ćwiczeń korekcyjnych, co wpływa na skuteczność terapii.

SOSORT

SOSORT (Society on Scoliosis Orthopaedic and Rehabilitation Treatment) jest międzynarodowym stowarzyszeniem, które koncentruje się na leczeniu skoliozy i innych deformacji kręgosłupa za pomocą metod nieoperacyjnych. Organizacja ta wydaje wytyczne dotyczące najlepszych praktyk w leczeniu skoliozy, które są oparte na najnowszych badaniach naukowych i konsensusie ekspertów. Do zalecanych metod terapeutycznych należą między innymi

●       SEAS to podejście oparte na indywidualnie dostosowanych ćwiczeniach, które mają na celu poprawę kontroli posturalnej i propriocepcji pacjenta. Ćwiczenia są projektowane w taki sposób, aby mogły być wykonywane samodzielnie przez pacjenta w domu, co zwiększa zaangażowanie pacjenta w terapię.

●       FITS (Functional Individual Therapy of Scoliosis), czyli polska metoda leczenia skoliozy, która łączy elementy terapii manualnej, ćwiczeń funkcjonalnych oraz korekcji postawy. FITS kładzie nacisk na poprawę funkcji ciała pacjenta poprzez integrację działań korygujących z codziennymi aktywnościami.

●       Metoda Schroth to trójwymiarowe podejście do leczenia skoliozy, które koncentruje się na korekcji asymetrii kręgosłupa za pomocą specyficznych ćwiczeń, technik oddechowych i korekcji postawy. Metoda ta jest szczególnie skuteczna w zmniejszaniu kąta Cobba (kąta skrzywienia skoliozy wyznaczonego na zdjęciu rtg) i poprawie wyglądu ciała pacjenta.

●       BSPTS (Barcelona Scoliosis Physical Therapy School)jest odmianą metody Schroth, rozwiniętą w Hiszpanii, która integruje trójwymiarową korekcję z bardziej nowoczesnymi technikami fizjoterapeutycznymi. Programy BSPTS są dostosowywane indywidualnie do każdego pacjenta i są powszechnie stosowane w klinikach specjalizujących się w skoliozie.

●       Metoda Dobosiewicz, znana również jako Terapia Dobosiewicz, to podejście rozwinięte w Polsce, które skupia się na asymetrycznej korekcji kręgosłupa za pomocą ćwiczeń oraz specjalnych technik manualnych. Jest to metoda stosowana głównie w przypadku dzieci i młodzieży z progresywną skoliozą.

●       Metoda Lyońska jest podejściem terapeutycznym stosowanym we Francji, które łączy noszenie gorsetów z programem specyficznych ćwiczeń. Skupia się na korekcji skoliozy przez wzmacnianie mięśni i poprawę równowagi mięśniowej.

●       Side Shift to metoda terapeutyczna stosowana głównie w Wielkiej Brytanii, która koncentruje się na bocznym przesunięciu tułowia pacjenta w celu korygowania asymetrii kręgosłupa. Metoda ta jest często używana jako część kompleksowej terapii u pacjentów z mniejszymi krzywiznami.

Znaczenie treningu proprioceptywnego w leczeniu skoliozy

W celu poprawy propriocepcji u pacjentów ze skoliozą, coraz częściej w terapii stosuje się trening proprioceptywny. Jest to zestaw ćwiczeń mających na celu poprawę czucia głębokiego oraz koordynacji ruchowej. W badaniach naukowych wykazano, że regularne wykonywanie ćwiczeń proprioceptywnych może przyczynić się do poprawy kontroli posturalnej oraz zmniejszenia stopnia skrzywienia kręgosłupa.

Rola Treningu Proprioceptywnego

Trening proprioceptywny polega na serii ćwiczeń zaprojektowanych tak, aby aktywować i wzmocnić sensoryczne mechanizmy odpowiedzialne za odczuwanie pozycji i ruchów ciała. Celem tych ćwiczeń jest poprawa zdolności pacjenta do prawidłowego odczytywania sygnałów płynących z mięśni, stawów i więzadeł, co z kolei przekłada się na lepszą kontrolę postawy.

Przykłady Ćwiczeń Proprioceptywnych

Ćwiczenia proprioceptywne są zróżnicowane i dostosowywane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Zawsze należy skonsultować się z fizjoterapapeutą, przed wykonywaniem samodzielnie ćwiczeń w domu.

●       Balansowanie na niestabilnych powierzchniach: Ćwiczenia na platformach balansujących, poduszkach sensorycznych czy specjalnych piłkach rehabilitacyjnych zmuszają ciało do aktywnej pracy nad utrzymaniem równowagi, co angażuje mięśnie posturalne i stymuluje układ proprioceptywny.

●       Trening na piłkach rehabilitacyjnych: Ćwiczenia wykonywane na piłkach poprawiają równowagę, wzmacniają mięśnie rdzenia oraz promują korekcję asymetrii kręgosłupa. Pacjenci mogą wykonywać na nich zarówno ćwiczenia stabilizacyjne, jak i dynamiczne, co dodatkowo wspomaga rozwój koordynacji ruchowej.

●       Wykorzystanie podkładek sensorycznych: Podkładki sensoryczne, umieszczane pod stopami lub dłońmi podczas ćwiczeń, pomagają stymulować receptory czuciowe i poprawiają zdolność do wyczuwania subtelnych zmian w ułożeniu ciała. To z kolei wspomaga proces nauki prawidłowej postawy i ruchów korygujących skoliozę.

Regularne wykonywanie ćwiczeń proprioceptywnych może prowadzić do znaczącej poprawy równowagi oraz koordynacji ruchowej, które są niezbędne w korekcji skoliozy. W wielu badaniach wykazano, że pacjenci, którzy angażują się w trening proprioceptywny, doświadczają zmniejszenia stopnia skrzywienia kręgosłupa oraz poprawy ogólnej postawy. Lepsza kontrola nad ciałem pozwala również na bardziej efektywne wykonywanie ćwiczeń korekcyjnych i codziennych czynności, co jest kluczowe dla zatrzymania progresji skoliozy.

Integracja Treningu Proprioceptywnego z Innych Metodami

Warto zaznaczyć, że trening proprioceptywny nie jest jedyną metodą stosowaną w leczeniu skoliozy, ale raczej integralnym elementem szerszego programu terapeutycznego. W połączeniu z ćwiczeniami specyficznymi dla skoliozy, terapią manualną, czy noszeniem gorsetów ortopedycznych, trening proprioceptywny może znacząco zwiększyć efektywność całego procesu leczenia.

Indywidualizacja programu ćwiczeń jest kluczowa, ponieważ pacjenci różnią się pod względem stopnia zaawansowania skoliozy, wieku oraz ogólnej sprawności fizycznej. Regularne sesje treningowe, prowadzone pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty, pozwalają na bieżąco monitorować postępy i dostosowywać ćwiczenia do potrzeb pacjenta.

Czucie głębokie a indywidualizacja terapii

Należy podkreślić, że propriocepcja jest tylko jednym z wielu elementów terapii skoliozy, ale jej znaczenie w procesie leczenia nie może być pomijane. Poprawa czucia głębokiego może nie tylko wspomóc korekcję skrzywienia kręgosłupa, ale również poprawić ogólną jakość życia pacjenta, zwiększając jego pewność siebie i komfort funkcjonowania w codziennym życiu.

Podsumowanie

Zaburzenia proprioceptywne są częstym zjawiskiem u pacjentów ze skoliozą i mogą znacząco wpłynąć na skuteczność terapii. Dlatego trening proprioceptywny, mający na celu poprawę czucia głębokiego, powinien być integralną częścią kompleksowego planu leczenia skoliozy. W połączeniu z innymi metodami terapeutycznymi, takimi jak ćwiczenia korekcyjne, terapia manualna czy noszenie gorsetów ortopedycznych, propriocepcja może odgrywać kluczową rolę w poprawie stanu zdrowia pacjentów i w zapobieganiu postępowi skrzywienia kręgosłupa.

Bibliografia

●       Chen, Z., Liu, H., & Zhao, Y. (2018). The effects of proprioceptive training on postural control in patients with adolescent idiopathic scoliosis: A systematic review. Journal of Back and Musculoskeletal Rehabilitation, 31(4), 635-644.

●       Kuru, T., Yeldan, İ., Dereli, E. E., Özdinçler, A. R., Dikici, F., & Çolak, İ. (2016). The efficacy of three-dimensional Schroth exercises in adolescent idiopathic scoliosis: A randomised controlled clinical trial. Clinical Rehabilitation, 30(2), 181-190.

●       Negrini, S., Donzelli, S., Aulisa, A. G., Czaprowski, D., Schreiber, S., De Mauroy, J. C., ... & Zaina, F. (2018). 2016 SOSORT guidelines: Orthopaedic and rehabilitation treatment of idiopathic scoliosis during growth. Scoliosis and Spinal Disorders, 13(1), 3.

●       Romano, M., Negrini, A., Parzini, S., Tavernaro, M., Negrini, M. G., & Donzelli, S. (2021). Efficacy of Scoliosis-Specific Exercises and Manual Therapy in the Treatment of Adolescent Idiopathic Scoliosis: A Systematic Review. Journal of Rehabilitation Medicine, 53(10), jrm00234.

Autor: Zuzanna Jandziś

Magister Fizjoterapii, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Specializuje się w fizjoterapii czaszkowo-twarzowej. Dodatkowo, zajmuje się wspomaganiem leczenia ortodontycznego, leczeniem zaburzeń układu stomatognatycznego, bólami głowy, czy terapią blizn. Ukończyła liczne kursy i szkolenia z zakresu anatomii palpacyjnej, akademii Cranio-Facialnej, zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych, a także z masażu kobido i PhysioKobido.

Zobacz artykuły tego autora