Rehabilitacja w procesie powrotu osoby starszej do zdrowia

Rehabilitacja geriatryczna

Średnia wieku życia w Polsce, a także na świecie, rośnie z każdym rokiem. Społeczeństwo się starzeje. Coraz częściej obserwuje się placówki oferujące rehabilitację i opiekę osób w starszym wieku. Rehabilitacja geriatryczna jest bardzo rozwijającym się kierunkiem działań służby zdrowia i sektorem, który mocno wspiera wiele instytucji zarówno rządowych jak i unijnych, oferując dotację na rozwój placówek leczniczych dla osób starszych. O rehabilitacji geriatrycznej standardowo mówi się w przypadku osób, które ukończyły 60 rok życia. Ciężko jednak określić jednoznaczną granicę wieku starczego. Ważne aby zauważyć, że proces starzenia u każdego przebiegu indywidualnie.

Najważniejsze w geriatrii jest więc indywidualne podejście do pacjenta oraz nie kwalifikowanie go w żaden sposób jako rokującego lub nie tylko ze względu na wiek. Wraz z wiekiem dochodzi do zmian inwolucyjnych w obrębie większości układów i narządów organizmu, także w narządzie ruchu. Na zmiany inwolucyjne nakładają się przebyte na przestrzeni wielu lat urazy oraz choroby co całościowo stanowi element aktualnego stanu osoby starszej. Rehabilitacja geriatryczna obejmuje zarówno terapię aktualnego problemu (choroba, uraz) ale także całościową opiekę nad pacjentem. COG (całościowa opieka geriatryczna) lub KOG (kompleksowa opieka geriatryczna) to pojęcia, które oznaczają holistyczne podejście do pacjenta geriatrycznego. Wskazują na konieczność wielozadaniowej opieki nad osobą starszą. Proces rehabilitacji obejmuje więc zarówno rehabilitację ruchową i medyczną jak również rehabilitację społeczną rehabilitację zawodową oraz opiekę psychologa i innych specjalistów w zależności od stanu pacjenta (dietetyk, terapeuta zajęciowy, pielęgniarka, lekarze różnych specjalności, pracownik socjalny). Istotnym elementem dobrze prowadzonej terapii jest współpraca specjalistów i opiekunów osoby starszej.

Skutki braku ruchu u osób starszych

Jak już wspomniano, zmiany inwolucyjne obejmują także układ ruchu. Dochodzi do powstania zmian degeneracyjnych i zwyrodnieniowych w obrębie stawu. U osób starszych znacznie częściej występuje także demineralizacja kości. Obserwuje się osłabienie siły mięśniowej. Zaburzona jest kontrola ruchowa ze strony układu nerwowego. Występują zaburzenia równowagi związane z osłabieniem układu ruchu ale także występującymi zawrotami głowy różnego pochodzenia oraz chorobami układu krążeniowo-oddechowego.

Ograniczenie ruchu u osoby starszej niesie za sobą wiele negatywnych skutków. Obok zmian jakie występują u osoby młodej prowadzącej siedzący tryb życia, występują dodatkowe zmiany degeneracyjne na skutek unieruchomienia. Należy zauważyć, że osłabienie siły mięśniowej, zmniejszenie zakresu ruchu, ogólnej sprawności i wydolności fizycznej postępuje u osoby starszej znacznie szybciej niż u osób młodych. Układ oddechowy oraz układ krążenia, w wyniku ograniczenia aktywności fizycznej, są coraz mniej wydolne. Mniejsza wydolność układu krążeniowo-oddechowego skutkuje zmniejszoną tolerancją wysiłku, a co za tym idzie mniejszą wydolnością osób starszych. U osób starszych, w związku ze zmianami inwolucyjnymi oraz zmniejszoną aktywnością fizyczną dochodzi do zwiększenia ryzyka upadków oraz wystąpienia znacznej niesprawności.

Cele rehabilitacji geriatrycznej

Podstawowym celem rehabilitacji osób starszych jest utrzymanie jak najdłużej maksymalnej możliwej sprawności oraz samodzielności pacjenta. Praca rehabilitanta polega na podtrzymaniu możliwości funkcjonalnych jakie posiada osoba starsza, przywróceniu utraconych zdolności lub nauki kompensacji ruchów i czynności jakie są niemożliwe do wykonania. Rehabilitacja obejmuje zarówno działanie miejscowe, w zależności od zgłaszanych problemów, jak również oddziaływanie ogólnoustrojowe i poprawę ogólnej sprawności pacjenta geriatrycznego. Cele powinny być dobrane indywidualnie w porozumieniu z osobą starszą i ostatecznie prowadzić do jak najdłuższej jej niezależności i utrzymania funkcji społecznych. Rehabilitacja geriatryczna jest więc procesem złożonym obejmującym kinezyterapię i wszystkie możliwe formy aktywności ruchowej, a także w razie konieczności odpowiednią fizykoterapię, masaż i terapię manualną.

Gdzie odbywa się rehabilitacja osób starszych

Rehabilitacja osób starszych może odbywać się stacjonarnie, na oddziałach geriatrycznych i ogólnych, oraz ambulatoryjnie (w gabinetach medycznych) lub w warunkach domowych. Fizjoterapia osób starszych prowadzona jest także regularnie w placówkach opiekuńczych takich jak Domy Pomocy Społecznej czy Domy Spokojnej Starości. W takich miejscach zwykle wyznaczone jest specjalne miejsce (sala do kinezyterapii oraz gabinet rehabilitacyjny), w którym mieszkańcy mogą korzystać z porady i pomocy fizjoterapeuty.

Popularne zabiegi w rehabilitacji osób starszych

Ogólna, regularna i ciągła rehabilitacja osób starszych obejmuje przede wszystkim kinezyterapię. Wszelkie możliwe formy ćwiczeń ogólnousprawniających stosowane są przebiegu rehabilitacji osób starszych. Najczęściej wykorzystuje się ćwiczenia czynne oraz ćwiczenia stabilizujące. Bardzo często niezbędna jest nauka chodu oraz przemieszczania się ze względu na zwiększone ryzyko upadków. Miejsca rehabilitacji osób starszych najczęściej wyposażone są w UGUL, w którym słabsze osoby mogą wykonywać ćwiczenia zarówno kończyn górnych jak i dolnych.

Bardzo modne stało się wykorzystywanie chodu w postaci Nordic Walking w grupach starszych pacjentów. Oprócz kinezyterapii wykorzystuje się także zabiegi fizykoterapeutyczne. Najczęściej w przebiegu choroby zwyrodnieniowej lub schorzeń reumatycznych dochodzi do zaostrzenia objawów stanu zapalnego i niezbędne jest zastosowanie dostępnych form fizykoterapii. Należy pamiętać o licznych przeciwwskazaniach do poszczególnych zabiegów jakie częściej występują u osób starszych niż u osób młodych.

Często stosowane zabiegi to prądy TENS (przeciwbólowo) lub jonoforeza (podanie leku przeciwzapalnego). Osoby starsze bardzo dobrze odbierają oddziaływanie lasera oraz pola magnetycznego. W przypadku pola magnetycznego należy zwrócić szczególną uwagę na godzinę wykonywania zabiegu ze względu na rytm dnia, na który wpływa ten rodzaj zabiegów. Szczególnie u osób starszych nie zaleca się stosowania magnetoterapii po godzinie 19. Zabiegiem, który korzystnie wpływa na tkanki osoby starszej jest także krioterapia, zarówno miejscowa, jak i ogólnoustrojowa w postaci kriokomory.

Na każdym etapie procesu rehabilitacji osoby starszej należy pamiętać o chorobach współistniejących, a także dobraniu parametrów zabiegowych oraz poziomu wysiłku fizycznego indywidualnie w zależności od ogólnego stanu pacjenta. Efekty terapii osób starszych widoczne są znacznie wolniej ale w dalszej perspektywie przynoszą dużą satysfakcję i zadowolenie. Warto więc uczulić pacjenta, że proces rehabilitacji potrwa dłuższy czas.