Skolioza Leczenie i profilaktyka: znaczenie propriocepcji

Skolioza, jako trójwymiarowe skrzywienie kręgosłupa, wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego, które uwzględnia zarówno boczne skrzywienie, rotację kręgów, jak i zmiany w płaszczyźnie strzałkowej. Propriocepcja odgrywa kluczową rolę w terapii fizjoterapeutycznej skoliozy, pomagając pacjentom w optymalizacji postawy i funkcji ruchowych.

Skolioza to skrzywienie kręgosłupa w trzech płaszczyznach. Oznacza to, że kręgosłup nie tylko wygina się do boku, lecz także zaburzenie prawidłowych krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej (naturalne kifozy i lordozy) i rotację kręgów w danym odcinku kręgosłupa. Zazwyczaj podłoże powstawania skoliozy nie jest znane, przez co mówi się o skoliozie idiopatycznej. Zazwy­czaj ro­zpo­znaje się ją w okre­sie wzrostu dzie­cka, gdyż wtedy skłonność do jej rozwoju jest naj­większa. Naj­czę­ściej ujawnia się podczas badań szkolnych lub wizyt u lekarza pediatrycznego.

Skrzywieniu zazwyczaj ulega odcinek piersiowy kręgosłupa (skolioza piersiowa) lub występuje na przejściu piersiowo-lędźwiowym (na środku pleców). O skoliozie mówi się wtedy, gdy kąt skrzywienia kręgosłupa mierzony na zdjęciu RTG wynosi co najmniej 10 stopni. Do wyznaczania kąta skrzywienia kręgosłupa wykorzystuje się skalę Cobba:

●      I stopień – obejmuje skoliozy o kącie od 10 do 24 stopni,

●      II stopień – skoliozy o kącie 25-40 stopni,

●      III stopień – skoliozy o kącie 50 stopni i więcej.

Ważne jest, aby po zauważeniu możliwości występowania skoliozy u dziecka udać się do specjalisty, aby monitorować, czy i w jakim stopniu będzie narastała ta deformacja. Postęp skoliozy zazwyczaj ustaje z chwilą ukończenia wzrostu kręgosłupa.

Skolioza u dorosłych może pojawić się zazwyczaj po 40 roku życia na skutek zwyrodnienia stawów międzykręgowych.

Objawy

Objawy skoliozy mogą być różne i zależą od stop­nia zaawansowania deformacji kręgosłupa. Mogą obejmować:

●      Asymetria kątów talii, ułożenia ramion lub talerzy kości biodrowych. Dodatkowo można zauważyć rotację kręgosłupa, która objawia się np. jako wysunięcie jednego barku przed drugi

●      Garb żebrowy, ukazujący się podczas wykonania skłonu w przód

●      Wystające łopatki

●      Niezgodność długości kończyn: Osoba z skoliozą może mieć jedną nogę krótszą niż drugą.

●      Bóle pleców: W zaawansowanych przypadkach skoliozy, bóle pleców mogą być dość uciążliwe.

●      Trudności w oddychaniu: W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy skrzywienie kręgosłupa jest duże, może występować ucisk na płuca, co prowadzi do trudności w oddychaniu.

Leczenie skoliozy zależy od jej stopnia zaawansowania i wieku pacjenta. W przypadku dzieci w okresie wzrostu, kiedy skolioza może być najbardziej dynamiczna, stosuje się różne metody, takie jak:

●      Ćwiczenia: stabilizacyjne, ćwiczenia czynnej autokorekcji postawy ciała w trakcie wykonywania czynności dnia codziennego, oddechowe.

●      Korzystanie z gorsetu: W niektórych przypadkach może być zalecane noszenie gorsetu ortopedycznego, który ma na celu zahamowanie postępu skoliozy. Zazwyczaj stosowany od II stopnia skoliozy. Ich zadaniem jest wywieranie nacisku na kręgosłup, prowokując jego właściwe ustawienie. W ten sposób zapobiegają dalszej deformacji i poprawiają kształt klatki piersiowej oraz tułowia.

●      Inne zaopatrzenie ortopedyczne: wkładki do butów, buty ortopedyczne.

●      Fizjoterapia: Czasami potrzebna jest fizjoterapia skierowana na konkretne obszary kręgosłupa, aby zwiększyć zakres ruchu i zmniejszyć dyskomfort. Wykorzystuje się terapię manualną np. w metodzie FITS

●      Chirurgia: W przypadkach zaawansowanych skrzywień kręgosłupa, które znacznie wpływają na jakość życia i powodują ból, może być konieczna operacja.

Rola Propriocepcji w fizjoterapii skolioz

Propriocepcja to zdolność organizmu do postrzegania położenia i ruchu własnych części ciała bez użycia zmysłu wzroku. Jest to rodzaj wewnętrznego "czucia", które pozwala nam orientować się w przestrzeni i kontrolować nasze ruchy. W przypadku skoliozy, propriocepcja może odgrywać istotną rolę w leczeniu poprzez korekcję postawy ciała i poprawę równowagi.

         Diagnostyka i ocena proprioceptywna:

●      Ocena początkowa: Fizjoterapeuci stosują specjalistyczne testy, aby ocenić poziom propriocepcji pacjenta, co pomaga w identyfikacji specyficznych deficytów i zaplanowaniu indywidualnych interwencji.

●      Monitorowanie postępów: Regularne oceny umożliwiają dostosowanie planu terapeutycznego, maximizując efektywność interwencji i dostosowując je do bieżących potrzeb pacjenta.

         Ćwiczenia proprioceptywne:

●      Ćwiczenia równowagi: Skoncentrowane na poprawie zdolności pacjenta do utrzymania stabilnej postawy, mimo skrzywień kręgosłupa. Ćwiczenia te mogą obejmować trening na stabilnej i niestabilnej powierzchni.

●      Ćwiczenia korekcyjne: Specyficzne ruchy mające na celu korygowanie asymetrii postawy, redukowanie rotacji kręgów oraz poprawę symetrii ciała.

●      Ćwiczenia integracyjne: inaczej wielozadaniowe, które integrują różne zmysły (wzrokowe, dotykowe) do wspierania świadomości ciała.

         Techniki manualne:

●      Mobilizacja kręgosłupa: Techniki manualne mogą być stosowane do zmniejszenia napięcia mięśniowego, poprawy mobilności i zmniejszenia bólu.

●      Techniki rozciągające: Ukierunkowane na specyficzne grupy mięśniowe, które mogą być przeciążone w wyniku nieprawidłowej postawy.

         Edukacja i świadomość proprioceptywna:

●      Warsztaty i szkolenia: Edukacja pacjentów i ich rodzin o znaczeniu propriocepcji oraz sposobach codziennego dbania o prawidłową posturę.

●      Zastosowanie w codziennym życiu: Pomoc w integracji ćwiczeń proprioceptywnych w rutynowe działania, co zwiększa ich efektywność i przyczynia się do długotrwałej poprawy.

Integracja propriocepcji w fizjoterapii skoliozy oferuje pacjentom możliwość głębszego zrozumienia i lepszego zarządzania własnym ciałem. Poprzez zastosowanie celowanych ćwiczeń proprioceptywnych i technik manualnych, pacjenci mogą znacząco poprawić swoją postawę ciała, funkcje ruchowe i ogólną jakość życia.

Propriocepcja jest nie tylko narzędziem terapeutycznym, ale również fundamentem dla samodzielnej kontroli i zarządzania skoliozą, co jest nieocenione w długoterminowej opiece nad pacjentami z tym złożonym zaburzeniem.

Profilaktyka

Choć nie ma sposobu na całkowite zapobieganie skoliozie, istnieją działania, które mogą zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia:

●      Regularna aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia wzmacniające mięśnie pleców, brzucha i całego ciała mogą pomóc w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała.

●      Zachowanie prawidłowej postawy: Świadomość i utrzymanie prawidłowej postawy ciała podczas siedzenia, stania i chodzenia może pomóc w zapobieganiu skoliozie.

●      Dostosowanie ergonomii nauki do dziecka, np. regulowana wysokość biurka i krzesła. Dbanie o zachowanie higieny trybu “pracy siedzącej”.

●      Regularne badania lekarskie: Regularne wizyty u lekarza pediatrycznego lub ortopedy mogą pomóc w wczesnym wykryciu skoliozy i podjęciu odpowiednich działań zapobiegawczych.

●      Unikanie nadmiernego obciążania kręgosłupa: Unikanie noszenia zbyt ciężkich plecaków czy długotrwałego siedzenia w niewłaściwej pozycji może pomóc w utrzymaniu zdrowego kręgosłupa.

Skolioza często prowadzi do nieprawidłowych wzorców ruchowych i nierównowagi mięśniowej w obrębie kręgosłupa i całego ciała. Poprzez odpowiednie ćwiczenia proprioceptywne, można wpływać na poprawę świadomości ciała oraz kontrolę nad jego ruchami. Dzięki temu możliwe jest zredukowanie nierównomiernych obciążeń na kręgosłup i zapobieganie dalszemu pogłębianiu się skoliozy.

bibliografia

●      Negrini, S., Aulisa, A.G., Aulisa, L. et al. 2011 SOSORT guidelines: Orthopaedic and Rehabilitation treatment of idiopathic scoliosis during growth. Scoliosis 7, 3 (2012).

●      Trobisch, P., Suess, O., & Schwab, F. (2010). Idiopathic scoliosis. Deutsches Ärzteblatt International, 107(49), 875–883.

●      Fan, Y., Ren, Q., To, M. K. T., & Cheung, J. P. Y. (2020). Effectiveness of scoliosis-specific exercises for alleviating adolescent idiopathic scoliosis: a systematic review. BMC Musculoskeletal Disorders, 21, 135.

●      Czaprowski, D. (2016). Terapia manualna w leczeniu skolioz idiopatycznych. Analiza aktualnego stanu wiedzy Manual Therapy in the Treatment of Idiopathic Scoliosis. Analysis of Current Knowledge.

●      Suetterlin K. J., Sayer A. A., Proprioception: where are we now? A commentary on clinical assessment, changes across the life course, functional implications and future interventions, „Age Ageing” 2014, nr 43, s. 313–318.

●      Martínez-Amat A., Hita-Contreras F., Lomas-Vega R. i in., Effects of 12-week proprioception training program on postural stability, gait, and balance in older adults: a controlled clinical trial, „J Strength Cond Res.” 2013, nr 27, s. 2180-2188.

Autor: Zuzanna Jandziś

Magister Fizjoterapii, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Specializuje się w fizjoterapii czaszkowo-twarzowej. Dodatkowo, zajmuje się wspomaganiem leczenia ortodontycznego, leczeniem zaburzeń układu stomatognatycznego, bólami głowy, czy terapią blizn. Ukończyła liczne kursy i szkolenia z zakresu anatomii palpacyjnej, akademii Cranio-Facialnej, zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych, a także z masażu kobido i PhysioKobido.

Zobacz artykuły tego autora